Monumenten in Nederland. Limburg

[p. 412]

Wessem, Raadhuis

Wessem
(gemeente Heel)

Kleine stad, ontstaan op de hogere zandgronden aan de Maas en voor het eerst vermeld in 965. De ten oosten van de huidige kerk tot ontwikkeling gekomen vroeg-middeleeuwse handelsnederzetting ‘villa Wishem’ is in het huidige stratenpatroon herkenbaar. In 1118 wordt Wessem als stad vermeld. In 1219 ging de heerlijkheid tot het Land van Horn behoren, in 1568 werd het een Gelders leen en van 1713 tot 1794 behoorde het als enclave tot het Oostenrijks Overkwartier. In de 14de eeuw was Wessem door aarden wallen versterkt en ontwikkelde het zich tot handelsplaats. Tot een echte stedelijk ontwikkeling kwam het echter niet. In de 19de eeuw werd de bestaande bebouwing verdicht. Aan de noordzijde kwam in 1926-'29 het kanaal van Wessem naar Nederweert te liggen. Parallel hieraan werden in 1963-'66 de A2 en de Maasbrug aangelegd. Na 1945 heeft men de oorlogsschade hersteld en is de ruimte tussen het dorp en de snelweg volgebouwd. Aan de zuidzijde vonden vanaf 1960 ontgrindingen plaats, waardoor ook de Prins Mauritshaven ontstond. Wessem is een beschermd gezicht.

De R.K. St.-Medarduskerk (Kloosterlaan 1) is een driebeukige kerk met vijfzijdig gesloten koor, aangebouwde kapellen en een toren van drie geledingen met ingesnoerde spits. De bij opgravingen aangetoonde vroeg-11de-eeuwse driebeukige kruiskerk met ouder klaverbladvormig koor, kreeg eind 12de eeuw een romaanse toren. Rond 1300 werd het vroeg-gotische mergelstenen koor toegevoegd en rond 1500 kwam het laat-gotische pseudobasilicale schip tot stand. De noordelijke zijbeuk stamt uit de 17de eeuw, toen ook de steunberen werden toegevoegd. Bij het opblazen van de toren in 1944 werd de kerk beschadigd. Bij de herbouw in 1950-'51, naar plannen van F.P.J. Peutz, heeft men het schip twee traveeën verlengd en een op het oude voorbeeld geïnspireerde toren opgetrokken met rivierkeien en mergelsteen. Tegen de noordzijde is toen een portaal met een hardstenen poortje (1680) aangebracht.

Het schip heeft bij de herbouw nieuwe kruisgewelven gekregen; in het herbouwde koorgewelf is een 15de-eeuwse sluitsteen herplaatst. Verder zijn de kolommen met Maaskapitelen behouden, maar ze zijn verplaatst om het schip te kunnen verbreden. Tot de inventaris behoren een Annatrits (16de eeuw), een Marianum en een crucifix (beide begin 16de eeuw), biechtstoelen (1835 en 1838) en een midden-19de-eeuwse preekstoel.

Op het ommuurde kerkhof staan drie 17de-eeuwse grafkruisen en achter het koor bevindt zich een natuurstenen grafmonument met kelder, de ‘Rustplaats der Priesters’. Het H. Hartbeeld (Kloosterlaan ong.) werd in 1943 vervaardigd door V. Sprenkels. De kapelanie (Groenstraat 5) is een fors middenganghuis uit circa 1895, voorzien van een risalerend middendeel met topgeveltje.

Het voorm. raadhuis (Markt 1) is een fors pand met bordes, dakruiter met carillon en op de hoeken risalieten met trapgevels. Het neoclassicistische pand - met wenkbrauwen boven de vensters - werd in 1859-'60 gebouwd als raadhuis annex openbare lagere school naar plannen van J. Lemmens. In 1892 vond een verbouwing plaats onder leiding van E. Corbey en in 1935 door Th. Krekelberg.

Woonhuizen. Uit de 17de eeuw stammen enkele woonhuizen met bakstenen gevels geleed door tand- en bloklijsten. Het in opzet 17de-eeuwse dwarse huis Steenweg 2 staat op de plaats van een in 1461 door de heren van Horn aan de franciscanen van Weert geschonken pand. Deze hebben hier tot 1798 gezeten, waarna het pand werd verbouwd tot brouwerij en herberg (‘In de Keizer Napoleon’). Het eenlaagspand Steenweg 6 (1613) heeft gekoppelde vensterbogen onder een grotere ontlastingsboog, vroeger behorend bij nu verdwenen kruisvensters. Vergelijkbaar zijn de diepe panden Steenweg 9 (1613) en Steenweg 10 (1632); het laatste droeg de naam ‘In de Yzeren Vrijer’. Het Huis Cox (Steenweg 3) is een diep pand uit 1704 met gevelsteen en sierankers. Erbij horen twee latere uitbreidingen met achterhuizen (gevelsteen ‘1752’). Andere voorbeelden van 18de-eeuwse huizen zijn Steenweg 14, 18 en 23 (1750).

Voorbeelden van sobere traditionele woonhuizen uit het begin van de 19de eeuw zijn Steenweg 1 (1803) en Marktstraat 2 met hardstenen vensteromlijstingen - en zonder hardsteen - het diepe pand Steenweg 12 en de dwarse huizen Markt 6 en Maaszicht

Wessem, Woonhuis Steenweg 2

[p. 413]

(Maasstraat 6; 1844). Het gepleisterde dwarse huis Markt 3 (1830), met inrijpoort, draagt het opschrift ‘Jac. Hecker Rad en Wagenmaker’. Uit circa 1860 is het statige huis Kloosterlaan 5 met een wit gepleisterde voorgevel. Burgemeester Thijssen liet rond 1870 het rijke neoclassicistische herenhuis Markt 10 bouwen. Het wit gepleisterde herenhuis Maasstraat 2 dateert uit circa 1905. Eenvoudige neorenaissance-elementen hebben de eenlaagspanden Beekstraat 1 (circa 1910), Wallenstraat 3 (1915) en Groenstraat 2 (circa 1919). Een slag groter zijn de door gekleurde baksteenbanden gelede woonhuizen Steenweg 13 (1905), Markt 16 (circa 1910), Marktstraat 14 (circa 1910) en Wallenstraat 5-7 (circa 1915). Het forse herenhuis Kloosterlaan 4 is uit 1914. Opvallend is het gepleisterde woonhuis Schoolstraat 5 (circa 1910) met baksteenversieringen om de vensters. Vergelijkbaar, maar meer expressionistisch van vorm, is Marktstraat 9 (circa 1925). Mogelijk zijn Steenweg 25 en 27 (circa 1925) net als Groenstraat 8 (1933) gebouwd naar ontwerp van J. Hecker. Een expressionistische vormgeving hebben het woon- en winkelpand Van Horneplein 1-2 (circa 1925) en de villa's Pastoor Janssenstraat 3 (circa 1930) en Wallenstraat 14 (circa 1932; ontwerp J. Wielders). De villa Wallenstraat 29 (circa 1935) is een fraai voorbeeld van zakelijk-expressionisme. Meer traditionalistisch van vorm zijn de vijf blokken dubbele arbeiderswoningen Achter de Graef 1-10 uit 1931.

Boerderijen. In het dorp verraden verschillende huizen met brede poorten, binnenhoven en schuren hun oorspronkelijke agrarische functie. Maasstraat 11 is een grote, wit geschilderde hoeve met binnenplaats en de jaartalankers ‘1716’. Vóór 1800 was het pand ook in gebruik als schippersherberg. De boerderij Beekstraat 8 heeft een gepleisterd voorhuis met gevelsteen (1768) en een grote bakstenen schuur. De gewitte, in oorsprong 18de-eeuwse boerderij Beekstraat 10-11 heeft deels als school gediend. Eveneens 18de-eeuws van opzet is de gesloten hoeve Groenstraat 22; de pleistering dateert uit de 19de eeuw, het woonhuis is vroeg-20ste-eeuws. Marktstraat 1 en Helstraat 8 zijn voorbeelden van 19de-eeuwse gepleisterde langgevelboerderijen. Markt 4 is een vroeg-19de-eeuwse hoeve met binnenplaats en Polstraat 4 (jaartalankers ‘1841’) is een grote boerderij met een haakse zijvleugel. Het forse wit gepleisterde woongedeelte van Schoolstraat 10-18 dateert uit 1883. Markante boerderijen uit het begin van de 20ste eeuw zijn Markt 13 en Markstraat 3. Expressionistische elementen vertoont de boerderij Marktstraat 10 (circa 1925).

Horeca. De herberg De Twee Ankers (Groenstraat 1) is een dwars pand met een gevelsteen (1803) boven de hardstenen ingang. Markant aan de kade ligt 't Oude Veerhuis (Polstraat 1) uit 1915. Een opvallende decoratie met ruitvormen, lisenen en een balustrade heeft Marktstraat 16 uit 1916. In zakelijk-expressionistische vormen uitgevoerd is het voorm. café annex woonhuis Pastoor Janssenstraat 10 (circa 1932).

De O.L.-Vrouwe van Altijddurende Bijstandkapel (bij Kloosterlaan 28) heeft een trapgevel met hartvormige nis. Deze oorspronkelijk eind 19de eeuw gebouwde wegkapel is hier in 1978 herbouwd. Een vergelijkbare kapel staat bij de Pastoor Janssenstraat.

Het trafohuisje (Havermansstraat 4) is een blokvormig gebouwtje met tentdak uit 1920.

Wijlre, Kasteel Wijlre