Monumenten in Nederland. Limburg

Weert

Stad, ontstaan in de vroege middeleeuwen op hoger gelegen zandgronden (waard) aan de rand van de Zuidelijke Peel. De nederzetting, die in 1062 voor het eerst wordt vermeld, was in 1306 een vrije heerlijkheid in het Land van Horn. De heren van Horn vestigden zich op het nabijgelegen kasteel Aldenborgh. Weert kreeg in 1306 muntrecht en in 1414 markt- en stadsrecht. Eind 13de eeuw ontstond al een ellipsvormige omwalling met vijf poorten en een - door de in 1296 gegraven en door de Bocholterbeek gevoede - gracht. Aan de noordzijde liet Jacob I van Horn rond 1455 buiten tegen de stadswal een nieuw kasteel bouwen, de Nijenborgh. Aan het eind van de middeleeuwen was Weert een bloeiende handelsstad dankzij de ligging aan de weg Weert-Venlo, die hier aansloot op de weg Roermond-Antwerpen. In 1701 namen Franse troepen de stad in. Bij de herovering in 1702 werd de Nijenborgh verwoest. In 1714 en in 1723 werd Weert geteisterd door stadsbranden.

De stad behoorde sinds 1716 tot het

Weert, Binnenstad vanuit het zuiden

Oostenrijkse Overkwartier en werd in 1815 bij Nederland gevoegd, waarna het zich ontwikkelde tot ‘Poort van Limburg’. Aan de noordzijde van de stadsomwalling werden in 1822-'26 de Zuid-Willemsvaart en een havenbassin gegraven. De stadswallen en -poorten werden in de jaren 1817-'24 geslecht en de stadsgracht werd versmald. Op korte afstand ten zuiden van de oude stad legde men in 1879 de ‘ijzeren Rijn’ aan. Bij de aanleg van de spoorverbinding met Eindhoven (1909-'13) werd het tracé langs de stad verhoogd. De stadsgrachten werden in 1932-'34 gedempt voor de aanleg van een ringweg (Emmasingel, Wilhelminasingel). Na de Tweede Wereldoorlog werd het gebied tussen de Zuid-Willemsvaart en de spoorlijn volgebouwd. Ten zuiden van de spoorlijn verrezen forse uitbreidingswijken, waarbij het dorp Keent geïncorporeerd raakte.

[p. 404]

Weert

1	R.K. St.-Martinuskerk (zie p. 404)
2	Paterskerk (p. 405)
3	Birgitinessenklooster (p. 406)
4	Ursulinenklooster (p. 406)
5	Herv. kerk (p. 406)
6	R.K. kerk Onbevlekt Hart van Maria (p. 406)
7	St.-Rumolduskapel (p. 406)
8	Stadhuis (p. 407)
9	Muntgebouw (p. 407)
10	Waaggebouw (p. 407)
11	Postkantoor (p. 407)
12	Martinusschool (p. 407)
13	Huishoudschool (p. 407)
14	kasteel Nijenborgh (p. 407)
15	sociëteit Stationsstraat 7 (p. 408)
16	hotel Stationsstraat 20 (p. 408)
17	molen Wilhelmus Hubertus (p. 408)
18	koffiebranderij Oelemarkt 10 (p. 408)
19	meelfabriek Landbouwbelang Weert (p. 408)
20	Station (p. 409)
21	R.K. begraafplaats (p. 409)

De R.K. St.-Martinuskerk (Markt 8) [1] is een driebeukige hallenkerk met een forse toren. De oorspronkelijke 11de-eeuwse romaanse kerk ter plaatse werd in fasen vervangen door de huidige hallenkerk. Rond 1456 kwam het driebeukige gotische koorgedeelte tot stand, bestaande uit veelzijdige koorsluitingen en drie koortraveeën. Tussen 1500 en 1512 verrees het, vijf traveeën lange, westelijke deel van de kerk in laat-gotische vormen. De oude, half ingebouwd geraakte toren verving men in 1528-'29 door een ten westen hiervan

Weert, R.K. St.-Martinuskerk, toren

opgetrokken nieuwe toren, waarbij ook de meest westelijke traveeën van de zijbeuken gereed kwamen. Deze kregen eindgevels met speklagen en laat-gotische hangtorentjes. De sacristie aan de oostzijde werd in 1885-'87 gebouwd naar plannen van Joh. Kayser en in 1915 uitgebouwd. Bij de restauratie van de kerk in 1975-'79 heeft men de sacristie verbouwd tot dagkapel.

Het interieur heeft in het oostelijke deel hardstenen zuilen met eenvoudige geprofileerde kapitelen en hoge kruisribgewelven. Het westelijke deel is voorzien van hardstenen zuilen met Maaskapitelen, rijke netgewelven en ondiepe zijkapellen tussen de steunberen. Op de gewelven bevinden zich schilderingen (1520). Het middenkoor heeft een door de Italianen Moretti en Spinetti aangebrachte stucbekleding in Lodewijk XVI-stijl (1790). Ook het rijke classicistische hoofdaltaar (1790) is door Moretti vervaardigd. Voor dit altaar bevindt zich een marmeren zerk (1841) boven het graf van Philips de Montmorency, graaf van Horne, die in 1568 in Brussel werd onthoofd. Tot de inventaris behoren verder een laat-gotisch hardstenen doopvont (circa 1525), twee koorgestoelten met vroege renaissance-motieven (tweede

[p. 405]

Weert, R.K. St.-Martinuskerk, plattegrond

kwart 16de-eeuw), een door Jan van der Croon geschonken classicistisch hekwerk (1662) rond de doopvont, een preekstoel (1668) en een door W.J. Kerricx vervaardigd sacramentsaltaar (1739). De communiebank en één biechtstoel zijn uitgevoerd in Lodewijk XV-stijl; de andere biechtstoelen hebben neobarokke vormen (midden 19de eeuw). Verder bevat de kerk diverse schilderijen en beelden (17de-19de eeuw) alsmede kruiswegstaties (1883).

De toren heeft vier geledingen en een grote lantaarn en is voorzien van haakse steunberen. In 1528-'29 werden de drie onderste geledingen gebouwd in een rijke laat-gotische stijl, die verwant is aan die van het Kempenland. De geledingen zijn per gevelvlak telkens voorzien van drie spaarnissen met gepaarde spitsbogen. Boven de toreningang bevindt zich een beeld van St. Maarten in een omlijsting met vroege renaissance-motieven. De vierde geleding heeft men in 1887-'89 toegevoegd naar een ontwerp in neogotische stijl van Joh. Kayser. De toen aangebrachte naaldspits kwam in 1940 tijdens een storm naar beneden. Na een prijsvraag in 1951 is de huidige bekroning met lantaarn in 1958-'60 gerealiseerd naar ontwerp van Th.G. Verlaan.

De Paterskerk (Biest 43) [2] is een tweebeukige kerk met een diep driezijdig gesloten koor, een gedeeltelijk uitgevoerd dwarsschip, en een dakruiter. In de 13de eeuw liet Willem III van Horn op deze plaats ‘de Aldenborgh’ bouwen. Na de bouw van het dichter bij de stad gelegen kasteel ‘de Nijenborgh’ stichtte Jacob I van Horn hier een franciscanerklooster, waarvan de eerste (eenbeukige) kerk in 1462 werd gewijd. Tussen 1512 en 1526 verrees de huidige - noord-zuid georiënteerde - laat-gotische kloosterkerk. De door een blindvenster met laat-gotisch traceerwerk afgesloten dwarsbeuk aan de westzijde bevindt zich waarschijnlijk op de plek van de 15de-eeuwse kerk. In de kap van deze dwarsbeuk zijn delen van de oude kap hergebruikt. Kerk en klooster werden in 1566, 1572 en 1578 beschadigd, waarna in 1586 het herstel volgde. Tegen de koorsluiting verrees in 1652 een lage, zogeheten Portiunculakapel - genoemd naar de plek bij Assisië waar Franciscus zich in eenzaamheid terugtrok.

Het interieur wordt gedekt door kruisribgewelven (schip) en stergewelven (kruising en koor). Op de overgang tussen schip en zijbeuk worden de gewelven gedragen door ronde hardstenen zuilen met Maaskapitelen. De zijbeuk kreeg in 1854 een gestukadoord gewelf, de Portiunculakapel in 1848. Tot de inventaris behoren enkele belangrijke laat-17de-eeuwse barokke onderdelen, waaronder een eikenhouten afscheiding (oksaal), dat wordt geflankeerd door een Maria- en een St.-Franciscusaltaar en wordt bekroond door een orgelfront. Ook het hoofdaltaar en de dubbele biechtstoelen (1694-'97) stammen uit die tijd. De in 1853 voor de St.-Jozefkerk te Delft gemaakte preekstoel is in 1906 in deze kerk geplaatst. Het neogotische martelarenmonument (1922) is vervaardigd door atelier Cuypers en geldt als ontwerp van P.J.H. Cuypers. In 1976 heeft men tussen koor en schip een glazen wand aangebracht. Tegen de buitenzijde van het koor staat de grafzerk van de stichters van de Portiunculakapel; Johan Gerardi († 1658) en Maria de Roye († 1664).

[p. 406]

Weert, Paterskerk

Het klooster werd in 1797 opgeheven, in 1836 weer betrokken en in 1996 opnieuw opgeheven. De kloostervleugel aan de westzijde stamt van een herbouw uit 1700-'10 en werd vergroot rond 1850. Er tegenover bevindt zich een in 1892 verbouwde dienstvleugel met delen uit 1747 en 1781. Tot de uitbreiding in 1930-'31, naar plannen van J.H.J. Kayser, behoort onder meer de tegen het koor aangebouwde noordvleugel. Haaks hierop kwam in 1960 een oostwaarts gerichte vleugel tot stand. Aan de straatzijde bevinden zich twee woningen, waarvan één met de datering ‘1647’. Daartussen staat een poort met gezwenkte geveltop (circa 1700) en een St.-Franciscusbeeld. Omdat de kloosterkerk niet uitgebreid mocht worden, heeft men ten zuidwesten van het poortgebouw de moderne R.K. St.-Franciscus van Assisikerk gebouwd naar plannen van A.H.J. Swinkels en B.H.F.L. Salemans.

Het birgittinessenklooster (Maasstraat 17) [3] werd in 1442 gesticht voor de vrouwelijke kanunniken van St. Augustinus als klooster ‘Maria-Wijngaard’. Van het in 1797 opgeheven klooster werd de uit 1539 daterende kapel in 1836 afgebroken. In 1843 betrokken de birgittinessen van Uden het klooster en in 1876 werd het een slotklooster. Het middendeel van de gepleisterde gevel aan de Maasstraat kan nog uit de tweede helft van de 18de eeuw dateren; inwendig bevinden zich mogelijk enkele delen uit de 17de eeuw. De links aangebouwde kapel met dakruiter en spitsboogvensters verrees kort na 1843.

Het voorm. ursulinenklooster (Langstraat 20a) [4] is een fors wit geschilderd pand voorzien van een middendeel met puntgevel en hoektorentjes. Het in Duitse neogotiek opgetrokken pand kwam in 1876 tot stand voor de uit Dorsten (D) verdreven zusters ursulinen. Zij lieten naast het klooster een pensionaat (1883) en een school (1895) bouwen. Na de sluiting in 1989 zijn alle achterliggende gebouwen behalve een neogotische kapel gesloopt en is het hoofdgebouw omgevormd tot winkelcentrum.

De Herv. kerk (Maaspoort 30) [5] is een zaalkerk met afgeschuinde hoeken en een dakruiter, gebouwd in 1910-'12 naar een ontwerp met rationalistische details van G.W. van Heukelom. In de dakruiter hangt een door Geert van Venlo gegoten klok (1512). De kerk is in 1973 gerestaureerd.

De R.K. St.-Josephkerk of ‘Garnizoenskerk’ (St.-Jozefskerkplein 1, Keent) is een forse kruiskerk met een door ronde torens geflankeerde koorapsis en een terzijde geplaatste westtoren. Mede ten behoeve van de militairen van de Van Horne-kazerne werd deze kerk in 1939-'40 gebouwd. Met zijn plastische westfront en uitzonderlijk grote roosvensters bij het transept is het één van de meest karakteristieke werken in traditionalistische stijl van A.J.N. Boosten. De kerk bevat kruiswegstaties van Ch. Vos en beeldhouwwerken van G. Eggen. De noodkerk (Kerkstraat 189-191) en de pastorie (Kerkstraat 185) zijn beide in 1932 gebouwd naar plannen van J.H.H. van Groenendael.

De R.K. kerk Onbevlekt Hart van Maria of ‘Fatimakerk’ (Coenraad Abelsstraat 27) [6] is een basilicale kerk met lage zijbeuken, waaiervormig schip met portaal en een ronde vieringtoren met lantaarn. Deze fraaie wederopbouwkerk werd in 1953-'55 gebouwd naar plannen van P.H. Weegels. Het interieur heeft een groot marmermozaïek van H. Brouwer en schilderingen van C. van Geleuken.

Overige kerken. In 1911 gebouwd naar een ontwerp met rationalistische details van P. Cuypers jr. is de kloosterkapel (Coenraad Abelsstraat 36b). De R.K. St.-Mathiaskerk (Voorstestraat 36) is een driebeukige kerk met rond gesloten koor en lage kooromgang, een kapelvormige uitbouw en een onvoltooide toren. Deze kerk werd in 1956-'57 gebouwd in vroeg-gotische trant naar plannen van A. Schwencke. De uit 1967 daterende R.K. kerk De Goede Herder (Nedermaaslaan 1), een modern doosvormig gebouw met aangebouwde toren, is ontworpen door B. Salemans. Vergelijkbaar is de in 1971-'72 naar plannen van P. Coenders gebouwde R.K. kerk De Verrezen Christus (Nassaulaan 1) met lage aanbouw en toren.

Kapellen. Rond 1775 gebouwd is de St.-Rumolduskapel (bij Molenpoort 27) [7], een forse, driezijdig gesloten kapel met dakruiter en gezwenkte voorgevel. Het interieur bevat een galerij in Lodewijk XV-stijl. Buiten tegen de koorsluiting hangt een overhuifd missiekruis (1883). De kapel is in 1975 gerestaureerd. De St.-Antoniuskapel of ‘St.-Theuniskapel’ (Altweerterkapelstraat 6) is een forse, driezijdig gesloten kapel met dakruiter en puntgevel. De kapel werd in 1723 gebouwd en is in 1826 grotendeels herbouwd. Sinds de restauratie in 1978 dient het gebouw als expositieruimte. De St.-Donatuskapel (bij Oude Hushoverweg 92) is een neogotische kapel uit circa 1890. De kapel Irenelaan 93 heeft een halfronde apsis en geveltoren en werd rond 1920 gebouwd met rationalistische en neoromaanse details.

Het H. Hartbeeld (bij Emmasingel

[p. 407]

Weert, Muntgebouw

101) uit 1921 werd gemaakt door A. Falise.

Het voorm. stadhuis (Markt 7) [8] is een robuust tweelaags pand met hardstenen zuilenportiek. Van het eerste stadhuis uit 1549 resteert nog een groot gedeelte van de zuidgevel - met enkele hardstenen vensteromlijstingen - en de kelders. Bij een ingrijpende verbouwing in 1826 zijn de geveltorens aan de voorzijde afgebroken. De huidige gevel is het resultaat van een beklamping in 1913 naar ontwerp van J. Rouleau.

Het voorm. muntgebouw (Muntpromenade 7) [9] is een rijzig diep pand met hardstenen vensteromljstingen en een steile in- en uitgezwenkte voorgevel. Van 1306 tot 1568 zijn er in Weert munten geslagen. De kern van het in 1974 gerestaureerde gebouw kan in oorsprong uit de 16de eeuw dateren, de huidige voorgevel stamt echter op zijn vroegst uit circa 1580 en mogelijk pas uit het begin van de 17de eeuw.

Het voorm. waaggebouw (Langpoort 1) [10] dateert uit 1920 en heeft traditionalistische elementen, waaronder een gezwenkte topgevel.

Het postkantoor (Wilhelminasingel 6-8) [11] is in 1938 opgetrokken naar een traditionalistisch ontwerp van H. Hoekstra. Op de verdieping zat oorspronkelijk het belastingkantoor.

De Van Horne-kazerne (Kazernelaan 101) werd in 1938-'39 gebouwd als grensbataljonkazerne naar plannen van genie-kapitein A. Boost. Op het kazerneterrein bevinden zich behalve het poortgebouw en hoofdgebouw verscheidene legeringsgebouwen.

Scholen. De lagere Martinusschool (Emmasingel 37) [12] is een tweelaags schoolgebouw met verticale gevelelementen, gebouwd in 1924 in zakelijk-expressionistische stijl. Vergelijkbaar van vorm zijn de in 1928-'29 naar plannen van M. Bauwens gebouwde bewaarschool (Wilhelminasingel 10) en huishoudschool (Wilhelminasingel 12) [13]. In de geïncorporeerde dorpskern Keent bevinden zich de voorm. R.K. lagere jongensschool (St.-Josephskerkplein 3), een achtklassig schoolgebouw uit 1957, en de voorm. R.K. lagere meisjesschool ‘St.-Agnes’ (Kerkstraat 187), een tweelaags pand met zeven klassen uit circa 1938 naar ontwerp van A.J.N. Boosten.

Het voorm. kasteel Nijenborgh (Biest 1) [14] ligt op een oorspronkelijk dubbel omgracht terrein met een nederhof. Graaf Jacob I van Horn liet het in 1455-'61 bouwen als een kasteel met ommuurde binnenplaats, woonvleugel, forse vierkante torens in de noord- en zuidhoek en ronde torens in de beide andere hoeken. Van het kasteel bleven door verwoesting tijdens de belegering van Weert in 1702 slechts resten van de hoektorens bewaard. Burgemeester L.F.H. Beerenbroek liet in 1841 op de fundamenten van de zuidtoren een gepleisterd herenhuis bouwen. De resten van de ronde oosttoren werden in de 19de eeuw verhoogd. Van de voorburcht of nederhof - in aanleg 15de-eeuws - bleven resten van de poort bewaard. Sinds 1923 is hier de houthandel Scheijmans gevestigd. Het museum De Tiendschuur (Recollectenstraat 5a) is rond 1910 ontstaan als dienstgebouw en heeft een dwars bouwdeel met vakwerkgevels.

Woonhuizen. Verscholen achter jongere gevels bevinden zich in de binnenstad enkele in oorsprong 16de- en 17de-eeuwse woonhuizen. De huizen Markt 3, Markt 9 en Markt 19 hebben vermoedelijk een dergelijke kern. De rechter zijgevel van Langstraat 6 heeft enkele 17de-eeuwse vakwerkresten. Uit het begin van de 17de eeuw stamt de voorm. brouwerij en herberg De Engel (Korenmarkt 12). De maniëristische

Weert, Woonhuis De Engel

gevel wordt geleed door dorische pilasters, met daarop dorische pilasters op postament; de vensters zijn gemoderniseerd. Het pand is in 1985 gerestaureerd. Het dwarse huis Biest 110, dat oorspronkelijk deel uitmaakte van een hoeve, bezit een vroeg-17de-eeuwse maniëristische in- en uitgezwenkte topgevel met pinakels. Eenvoudiger gezwenkte gevels uit de eerste helft van de 17de eeuw hebben Oelemarkt 11 en Oelemarkt 16. De gezwenkte achtergevel van Markt 15 is gedateerd ‘1699’. In oorsprong 18de-eeuws is het dubbele huis Oelemarkt 5-7. Het grote hoekhuis Langstraat 20 bezit een laat-18de-eeuwse ingang met snijraam in Lodewijk XVI-stijl. De kern van het huis is mogelijk ouder. Bij het gepleisterde hoekhuis Markt 2 is een geschilderde zonnewijzer met het jaartal ‘1781’ zichtbaar. Het diepe eenlaagspand Biest 104 draagt de datering ‘1797’. Uit de eerste helft van de 19de eeuw stamt het huis Biest 106. Sobere neoclassicistische vormen en geblokte hoeklisenen vertoont het herenhuis Noordkade 11-12 (circa 1870). Rijke eclectische vensteromlijstingen hebben de gepleisterde huizen Markt 9 (1842) en Oelemarkt 9 (circa 1860). Nog uitbundiger zijn de vensteromlijstingen van Langstraat 19 (circa 1870) - de zijgevel bevat een gevelsteen uit 1759-, Maasstraat 28 en Schoolstraat 18 (beide circa 1880). De voortzetting van deze traditie van rijke gecementeerde gevels is te zien aan Maasstraat 9 uit 1903. Het in 1908 gebouwde herenhuis Huize Walburg (Emmasingel 32) valt op door het forse torenachtige gevelgedeelte en de in 1918 aangebouwde ronde

[p. 408]

toren. Sobere neorenaissance-elementen vertoont het huis Bassin 16 (circa 1905) en een trapgevel in neorenaissance-vormen bezit Den Trumpert (Roermondseweg 151; circa 1910). Uit die tijd kenmerkend materiaalgebruik hebben Emmasingel 85 (circa 1910), Biest 114 (1914). Het huis Biest 14a werd in 1902 gebouwd met een trapgevel en vensteromlijstingen in blauw geglazuurde baksteen. Duidelijke jugendstil-vormen en -materiaalgebruik heeft het door H. Smeets voor J. Hendriks ontworpen herenhuis Karelke (Biest 10) uit 1909. Jugendstil-details zijn zichtbaar bij Beekstraat 45 (circa 1905), Biest 66-68 (circa 1910) en Noordkade 48 (circa 1913). Het herenhuis Emmasingel 55 (1913) vertoont rationalistische details. Expressionistisch van vorm - maar voorzien van een sierspant - is de villa Ons Zonnehuis (St.-Hiëronymusstraat 1), gebouwd in 1932-'33 naar ontwerp van W.J.A. Herbers voor textielfabrikant J. Beeren. Zakelijk-expressionistisch zijn de villa's Biest 2 (1923; ontwerp C. Geenen), Biest 35 (1925) en Maaseikerweg 29 (1936; C.H. de Bever), en de dubbele herenhuizen Boerhavestraat 21-23 (1932; P. Stultiens) en Wilhelminasingel 263-265 (1932; P.H. Weegels). Een ontwerp in functionalistische stijl van J. Wielders heeft de uit 1938 daterende dokterswoning Emmasingel 93 met gepleisterde uitbouw. In de periode 1926-'28 verrezen aan de westkant van de stad enkele straten met sobere volkswoningbouw voorzien van expressionistische details, zoals de Coenraad Abelsstraat en de Looimolenstraat. Na de Tweede Wereldoorlog ontstonden de wederopbouwwoningen Julianalaan 3-61 (1947), naar plannen van W.C. Rooijakkers, en de door F.P.J. Peutz ontworpen drielaagse flats St.-Jozefslaan 110-216 (1954). Een op de traditionele architectuur met gezwenkte gevels geïnspireerd woonhuis in wederopbouwarchitectuur is Nieuwstraat 15 (circa 1950).

Winkels. Een eclectische vormgeving heeft de winkel Maasstraat 4 uit circa 1890. Het materiaalgebruik van de rond 1905 gebouwde winkels Langstraat 4 en Langstraat 41 is kenmerkend voor de jugendstil. Een bescheiden winkelpui

Weert, Winkelpand Korenmarkt 1-2

in vergelijkbare vormen bezit Beekstraat 55 (circa 1910). Het forse winkelpand Maasstraat 3 uit 1912 is door J. Rouleau ontworpen met rationalistische details. In functionalistische stijl uitgevoerd is de uit 1934 daterende voorm. winkel van De Gruyter, Korenmarkt 1-2, met zijn opvallende gele bakstenen gevels. Een opvallende winkel in wederopbouwarchitectuur is de partywinkel ‘Johnny Hoes’, St.-Maartenslaan 1 (circa 1960).

Horeca. De voorm. sociëteit Stationsstraat 7 [15] werd kort na de oprichting van de Weerter Jongelieden Sociëteit in 1902 gebouwd met een in witte verblendsteen uitgevoerde gevel met jugendstil-details. Van 1918 tot 1939 diende het pand als postkantoor en daarna lange tijd als hotel (‘Jan van Weert’). Rationalistische details heeft het wit geschilderde voorm. hotel Stationsstraat 20 [16], gebouwd rond 1920 naar plannen van J. Rouleau.

Windmolens. Van de Bonesmolen (bij Julianalaan 24) resteert een ronde stenen romp uit 1863. Na 1958 is de molen onttakeld en de berg weg gegraven. In en bij Weert staan nog drie andere, beter behouden bergmolens met ronde stenen romp en een met dakleer beklede kap. De in 1883-'85 gebouwde korenmolen St. Oda (Suffolkweg 26) is voor het laatst gerestaureerd in 1979. De korenmolen Wilhelmus Hubertus (Hushoverweg 30) [17] werd in 1904 gebouwd ter vervanging van een standerdmolen uit 1803. De uit 1912 daterende korenmolen St. Anna (bij Keenterstraat 1, Keent) is gebouwd door molenmaker Kluskens voor A.H. Timmermans en is voor het laatst gerestaureerd in 1973.

Bedrijfsgebouwen. De voorm. kleipijpoven van de firma Trumm-Bergmans (bij Noordkade 51-52) is een vierkante oven, overgaand in een schoorsteen. Deze in 1989 verplaatste en gerestaureerde oven werd gebouwd in 1856, gerenoveerd in 1915 en was in gebruik tot 1933. Het bijbehorende dubbele woonhuis met rationalistische details (Noordkade 51-52) is uit 1912. Het voorm. herenhuis annex koffiebranderij Oelemarkt 10 [18] is een fors, wit gepleisterd pand met hoektorens, gebouwd in 1876 in eclectische stijl. Het in dezelfde stijl uitgevoerde koetshuis (Oelemarkt 8), met onder meer zinken dakvensters, werd in 1888 toegevoegd. De voorm. bierbrouwerij-mouterij Biest 112 heeft een 19de-eeuwse kern en een winkelpui uit 1935. De voorm. bierbrouwerij Maaspoort 18-20, gesticht in 1866, kreeg zijn huidige uiterlijk met neorenaissance-details rond 1900. Het woonhuis annex kantoor van de Weerter Scheepsbouw Maatschappij (Scheepsbouwkade 21) werd rond 1915 gebouwd voor deze in 1907 opgerichte maatschappij. Van de voorm. Nationale Luciferfabriek (Industriekade 43), opgericht in 1936 en gesloten in 1968, dateren de gebogen sheddaken (shedschalen) in voorgespannen beton uit circa 1955. De uit 1960 daterende fabriek van Philips Weert (Industriekade 44) is in functionele vormen uitgevoerd.

Meelfabrieken. Langs de Zuid-Willemsvaart werd in 1906 de meelfabriek Weert (Industriekade 38), nu ‘Meneba’, gesticht als de meelfabriek Gebr. Van de Venne. Uit die tijd dateert het vierlaags hoofdgebouw met ijzeren roedenvensters. Het in gewapend beton uitgevoerde silo-gebouw werd in 1938 toegevoegd naar ontwerp van J.D. Postma. Het bestaande gebouw is toen met één verdieping verhoogd. De achterliggende hogere toren is van recenter datum. De meelfabriek Landbouwbelang Weert (Industriekade 12-13) [19] werd in 1921 gehuisvest in enkele bestaande gebouwen uit circa 1900 als meelfabriek ‘J. Hendriks-Meewis’. De toevoegingen in gewapend beton, naar

[p. 409]

Weert, Herenhuis Oelemarkt 10 annex koffiebranderij

plannen van C.H.J. en J. Franssen, dateren uit de periode 1927-'29. De stalen havenkraan dateert ook uit die tijd.

Het station (Stationsplein 19-23) [20] is een fors pand met achtzijdige toren, hoekingang en dienstwoningen (verdieping). Het in sobere baksteenbouw met rationalistische details uitgevoerde station verrees in 1912-'13 naar plannen van G.W. van Heukelom bij de aanleg van het verhoogde spoortracé in 1909-'13. Achter het stationsgebouw leidt een onderdoorgang naar een hoger gelegen eilandperron met perronoverkapping, bestaande uit een luifeldak met geklonken vakwerkspanten op twee rijen kolommen. Onder de overkapping staan de wachtkamers annex stationrestauratie en een dienstgebouw. Uit 1914 dateren de loods van Van Gend & Loos (Statieberg ong.) en de spoorwachterwoning (Drakesteijn 2). Het in 1912-'13 aangelegde stationsviaduct (Stationsstraat ong.) is in 1995 gerestaureerd. Het beeld van St. Rafaël is gemaakt door C. van Geleuken. Over de Zuid-Willemsvaart ligt op pijlers uit 1909 de kort na 1944 herstelde spoorbrug (Industriekade ong.).

De schutsluis 16 in de Zuid-Willemsvaart (bij Kazernelaan 146), aangelegd in 1932-'34, bestaat uit een sluiskom tussen twee in gewapend beton uitgevoerde heftorens met stalen hefdeur.

Het voorm. openluchttheater ‘Lichtenberg’ (IJzerenmanweg 15) werd in 1958 gebouwd naar plannen van P. Weegels en bestaat uit een verhoogde

Weert, Station

tribune met betonnen controleruimte en een toneelgedeelte met tweelaags bühnegebouw.

De R.K. begraafplaats (tegenover Molenpoort 25) [21] werd in 1784 gesticht. Voor de hekpalen uit circa 1830, met het opschrift ‘Gisteren mij, heden U’, staat een hek uit 1927-'29 met daarop in smeedijzeren letters ‘RKBP-STMA’ (R.K. begraafplaats St.-Martinus). Centraal gesitueerd is een kruisigingbeeld in rode zandsteen met gietijzeren Christusbeeld, opgericht ter ere van M.G.J. Alink († 1864) en gemaakt door J. Reiss uit Düsseldorf. Interessante graftekens zijn onder meer de grafengel voor de familie E. Janssens, het priestergraf met engel voor J. van Nulren († 1884), het postament met obelisk voor J. Wouters († 1909) en het graf naar eigen ontwerp van architect P. Weegels († 1966).

De R.K.H. Hart van Jezuskerk te Altweerterheide (Bocholterweg 122), gelegen ten zuiden van Weert, is een driebeukige kerk met recht gesloten koor en een terzijde van

Weert, Openluchttheater

het koor geplaatste toren. Ter vervanging van een nabijgelegen kapel uit 1723 verrees in 1935-'36 de huidige kerk naar plannen van J.Th.J. Cuypers en P. Cuypers jr. De uit 1934 daterende rectorwoning (Bocholterweg 110) is ontworpen door P. Stultiens. De R.K. lagere St.-Jozefschool (Bocholterweg 114) is een vierklassige gangschool uit 1930.

Boshoven/Vrakker. Deze heideontginningsgehuchten ten noordwesten van Weert zijn ontstaan in de 16de eeuw. De H.H. Oda- en Apolloniakapel of ‘Schanskapel’ (Schansbeemdweg 11) is een driezijdig gesloten kapel met dakruiter en in de voorgevel een beeld van St. Oda. Gezien de vakwerkresten in de zijgevel en de kap dateert de kapel uit het midden van de 16de eeuw. De kapel werd in 1722 in baksteen omkleed en in 1756 uitgebreid. De kapel O.L. Vrouwe van Bijstand in Nood (Princenweg 13) is een gepleisterd vierkant gebouw met twee rond gesloten gevels, gesticht in 1755, herbouwd in 1905 en op de huidige plek opnieuw herbouwd in 1921. De R.K. St.-Odakerk (Boshoverweg 58) is een forse driebeukige kerk met vieringtoren, narthex, doopkapel en een terzijde geplaatste ongelede toren. Deze kerk kwam in 1955-'56 tot stand naar een ontwerp met neoromaanse elementen van J. Ramakers. De gebrandschilderde ramen zijn van M. Weiss. De bijbehorende noodkerk (Boshoverweg 60) uit 1932 is ontworpen door J.H.H. van Groenendael en diende na 1956 als patronaatsgebouw en buurthuis. Voorbeelden van langgevelboerderijen zijn

[p. 410]

Swartbroek bij Weert, Rectorij

Boshoverweg 20 (1824) en Princenweg 30 (1844).

Laar. Dit heideontginningsgehucht ten noorden van Weert is in de 16de eeuw ontstaan. De St.-Sebastiaanskapel (St.-Sebastiaanskapelstraat 5a), een driezijdig gesloten kapel met dakruiter en puntgevel, dateert gezien de vakwerkresten uit de 16de eeuw en is in de 18de eeuw met baksteen omkleed. In de dakruiter hangt een door Johan Wickrath gegoten klok (1681). De deels met riet gedekte boerderij Rietstraat 26 is een hallenhuisboerderij met de jaartalankers ‘1738’. De windmolen ‘Sint Antonius’ (Neelenweg 15), een bergmolen met ronde stenen romp en een met dakleer beklede kap, werd in 1903-'04 gebouwd. Deze korenmolen is na stormschade rond 1955 hersteld en is voor het laatst gerestaureerd in 1985. De R.K. lagere St.-Franciscusschool (Aldenheerd 10) is een tweelaags gangschool uit circa 1934. In 1948-'49 naar plannen van J. Franssen gebouwd is de sobere driebeukige R.K.H.H. Hieronymus en Antoniuskerk (Aldenheerd 48) met iets hoger koor.

Swartbroek. Dit gehucht ten zuidoosten van Weert is ontstaan in de late middeleeuwen. De oorspronkelijke kapel van Swartbroek (circa 1570) werd in 1736 vervangen (gesloopt 1965). De bijbehorende voorm. rectorij (Pelmersheideweg 4) is een fors herenhuis met de jaartalankers ‘1782’. Tot 1968 diende het pand als pastorie. Het is kort na 1968 gerestaureerd. De St.-Servatiuskapel (Ittervoorterweg 60) is een gepleisterde rechthoekige wegkapel uit 1874 (herbouwd in 1997); de wegkapel Coolenstraat 34 dateert uit 1882. De windmolen ‘De Hoop’ (Coolenstraat 24) is een achtzijdige stellingmolen met hoge gemetselde onderbouw en een met dakleer beklede romp en kap. Oorspronkelijk in 1849 als pelmolen gebouwd te Vlaardingen (ZH), heeft men het bovendeel in 1905 te Swartbroek als bergmolen herbouwd en het geheel als korenmolen in gebruik genomen. Bij de laatste restauratie in 1979-'86 is de molen weer verbouwd tot stellingmolen. De in 1924 naar een sober expressionistisch ontwerp van J.H.J. Kayser gebouwde R.K. St.-Corneliuskerk (Ittervoorterweg 68) is een kruiskerk met recht gesloten, driebeukig koor en een terzijde geplaatste ongelede toren. Tot de inventaris behoren een 17de-eeuwse preekstoelkuip en twee 18de-eeuwse zijaltaren. Het hoofdaltaar en de gebrandschilderde ramen (J. Nicolas) zijn uit 1925. Een deel van het bijbehorende kerkhof (1926) is ingericht als Britse oorlogsbegraafplaats met een ‘Cross of Sacrifice’ (circa 1950).