Wahlwiller
(gemeente Gulpen-Wittem)
Dorp, ontstaan in de middeleeuwen aan de oude weg van Maastricht naar Aken en voor het eerst vermeld in de 13de eeuw. Het dorp behoorde tot 1802 tot de parochie van Eys. In 1835 werd de parochie Wahlwiller-Nyswiller zelfstandig na afscheiding van Mechelen.
De R.K. St.-Cunibertuskerk (Oude Baan 23) is een eenbeukige kruiskerk met recht gesloten koor en een kleine geveltoren. Het breukstenen schip is tot aan de vensters 12de-eeuws. Bij een herstelling in 1628 heeft men het schip in baksteen verhoogd. Rond 1643 kwam het huidige koor tot stand (een sluitsteen in het kruisribgewelf toont het jaartal) evenals de geveltoren, die inwendig deels op pilaren rust. In de 19de eeuw werd een sacristie toegevoegd. Bij de restauratie in 1909, onder leiding van W. Sprenger, kreeg het schip een overwelving en rondboogvensters. Het koor werd in 1938-'39 naar ontwerp van G. de Hoog vergroot door toevoeging van dwarsbeuken en een ingangsportaal. De 18de-eeuwse omlijsting van die ingang is afkomstig van de oude westingang. In het interieur bevinden zich opvallende schilderingen en kruiswegstaties van A. de Haas (1946). Verder is er een hardstenen doopvont uit 1628 met randschrift. De pastorie (Oude Baan 21) is een tweelaags middenganghuis met hoger opgetrokken middenpartij, gebouwd rond 1900 en versierd met gemetselde rondboogfriezen.
De voorm. openbare lagere school (Rijksweg 15a-17) is rond 1900 gebouwd als een eenklassige school met onderwijzerswoning. De vensters zijn uitgevoerd met wenkbrauwen.
Boerderijen. Uit de 18de eeuw stamt Vrijthof 5, een tot woonhuis verbouwde vakwerkschuur met uitbouw in baksteen en mergel. Oude Baan 32-34 is een 18de-eeuwse U-vormige vakwerkhoeve met geschoord dakoverstek met aan de achterzijde van de hof een dwarsdeelschuur en doorrit. Tegen het woonhuisgedeelte is een modern huis gebouwd. De Hoeve Lanterne (Oude Baan 45) is een gesloten hoeve met langsdeelschuur. Het iets naar voren springende woonhuis met hardstenen hoekblokken en vensteromlijstingen werd gebouwd in 1813 naar plannen van Mathias Soiron. Boven de ingang bevindt zich een gevelsteen met de tekst ‘La ferme lanterne 1813’. Rond 1965 heeft men het mansardedak vervangen door een lage etage met zadeldak.
Auteursrechtelijk beschermd