Monumenten in Nederland. Limburg

Voerendaal

Dorp, ontstaan in het bekken van Heerlen, waar getuige de vondst van een

[p. 400]

Voerendaal, Kasteel Cortenbach (1991)

Romeinse villa al rond de 1ste eeuw na Chr. bewoning was. De in 1049 door paus Leo IX gewijde parochiekerk kreeg een centrale positie tussen enkele in de 13de en 14de eeuw gestichte kastelen. Pas vanaf de 17de eeuw vormde zich rond de kerk een kleine dorpskern. Aan de noordzijde daarvan werd in 1913-'14 de spoorlijn Schin op Geul-Heerlen aangelegd. Aan de westzijde verrees in 1913-'21 rond het Laurentiusplein een mijnwerkerskolonie. Na de Tweede Wereldoorlog volgden uitbreidingen naar het

Voerendaal, R.K. St.-Laurentiuskerk (1992)

zuiden, waarbij het dorp Kunrade werd geïncorporeerd. Dit middeleeuwse ontginningsdorp was vanaf 1750 tot ontwikkeling gekomen langs de weg van Valkenburg via Klimmen naar Heerlen. Uit de steengroeven aan de zuidzijde - tegen de rand van het plateau van Ubachsberg - werd de Kunrader kalksteen gewonnen. De R.K. St.-Laurentiuskerk (Kerkplein 37) is een kruiskerk met rond gesloten koor en een ongelede toren met ingesnoerde spits. De in Kunradersteen opgetrokken, gesloten toren dateert mogelijk uit de 11de eeuw. De bijbehorende kerk werd in 1842-'43 vervangen door een eenbeukige neoclassicistische kerk naar ontwerp van J.H.J. Dumoulin.

Voerendaal, Kasteel Cortenbach, poortgebouw kasteelhoeve (1991)

Het koor daarvan maakte in 1916 plaats voor een neoromaanse koorpartij met transept en halfronde apsiden. Deze door J. Stuyt en A.J. Bartels ontworpen koorpartij is eveneens uitgevoerd in Kunradersteen. De toren is in 1949 gerestaureerd, het kerkinterieur in 1984-'85. De kerk bevat een met gebruik van 18de-eeuws pijpwerk in 1844 door de Gebr. Franssen gebouwd orgel, dat in 1859 is vergroot door Pereboom & Leyser (1970 gerestaureerd).

Op het kerkhof staan enkele hardstenen grafkruisen (1626-1732) en een 19de-eeuws gedenkteken met neogotische detaillering voor de familie Lamberts van kasteel Cortenbach.

Het voorm. liefdesgesticht (Hogeweg 2-2a) is een tweelaags pand voorzien van een middenrisaliet met puntgevel. Het werd in 1915 gebouwd als zusterklooster annex meisjesschool.

De R.K. kerk O.L. Vrouwe van Altijddurende Bijstand (O.L.-Vrouweplein, Kunrade) is een moderne zaalkerk met een open klokkentoren, gebouwd in 1966-'67 naar ontwerp van A.H.J. Swinkels en B.H.F.L. Salemans.

Kasteel Puth (Steinweg 1). Dit van oorsprong 16de-eeuwse omgrachte huis werd gebouwd ter plaatse van een kasteel uit 1386 van ridder (Van) Puth. Het onderkelderde tweelaags huis heeft tussen twee topgevels een gebroken kap met uitzwenkende dakvoet. De 16de-eeuwse rechter zijgevel en achtergevel zijn uitgevoerd in mergel, met op goothoogte een

[p. 401]

gotisch boogfries met driepasmotief. De linker zijgevel is opgetrokken in baksteen op een onderbouw van mergel; de tweede bouwlaag heeft speklagen. De voorgevel met geblokte natuurstenen pilasters en omlijste deurpartij en het mansardedak met torentje dateren uit de 18de eeuw. Het interieur bevat onder meer 18de- en vroeg-19de-eeuwse schouwen, een 18de-eeuwse trap en in de kelder grote wandtegels in de kleuren blauw en oker.

De 18de-eeuwse voorhof (1731?) bestaat uit twee, deels met speklagen uitgevoerde, dienstgebouwen en een verbindend poortgebouw. In de buitenmuur bevinden zich rondom schietgaten. Tegen de zijgevels van het poortgebouw staan 19de-eeuwse schuren. Het complex is in 1964 gerestaureerd.

Kasteel Cortenbach (Cortenbach 1). Het oorspronkelijk middeleeuwse kasteel werd in 1682 gekocht door Herman Lamberts, wolhandelaar uit Aken, die het rond 1690 liet herbouwen. Het omgrachte complex werd nadien verschillende malen gewijzigd en bleef tot 1874 in bezit van de familie Lamberts. Het huidige U-vormige herenhuis met souterrain en mansardedaken kreeg zijn vormgeving in Lodewijk XVI-stijl in 1776.

De voorhof heeft op de buitenhoeken twee ronde torens van Kunradersteen, overblijfselen van het laat-middeleeuwse kasteel. Uit circa 1649 dateert de grote omgrachte kasteelhoeve voorzien van een overhoeks geplaatste poorttoren met knobbelspits en een vierkante hoektoren. De poorttoren toont een alliantiewapen uit 1725 van de families Lamberts en Aspremont-Lynden. Het complex is tegenwoordig een hotel.

Huis Haeren (Haeren 1). Dit oorspronkelijk omgrachte complex bestaat uit vier vleugels rond een rechthoekige binnenhof. De langgerekte voorvleugel voorzien van hoekpaviljoens en een middenrisaliet met poortdoorgang was het herenhuis, de drie andere vleugels vormden de kasteelhoeve met koetshuis. De woonvleugel raakte zwaar beschadigd bij een brand in 1742. In opdracht van de toenmalige eigenaar, de Vaalse lakenfabrikant Johann Arnold van Clermont, begon het herstel bij de rechterhelft van de voorvleugel. Dit met hardstenen

Voerendaal, Mijnwerkerskolonie Laurentiusplein en beeld H. Barbara

kruiskozijnen uitgevoerde deel dateert van 1743 (jaartalankers). Pas in 1770 kon de restauratie worden voltooid, nadat Hendrik van Panhuys de nieuwe eigenaar was geworden. Het fronton van het middenrisaliet toont zijn familiewapen. In het park ligt een voor hem gebouwde grafkelder uit 1806. Het complex is in 1960 gerestaureerd en bevat thans verschillende wooneenheden, elk met een eigen gedeelte van de binnenplaats. In de oorspronkelijk gesloten buitengevels zijn vensters en deuren aangebracht.

Woonhuizen. Een van de oudste woonhuizen van Voerendaal is het in Kunradersteen opgetrokken tweelaags pand Kerkplein 57 uit 1789 met gepleisterde voorgevel. Het onderkelderde herenhuis Kerkplein 2 uit circa 1850 was vroeger de pastorie. De vensters in de voorgevel hebben een hardstenen omlijsting, die bij de zijgevels zijn van mergel, evenals de cordonbanden. Van 1903 dateert het middenganghuis Hogeweg 4. De kleine villa's Hogeweg 10 en 12, uitgevoerd met decoratief metselwerk, en de villa Huize Furenthela (Hogeweg 27) met jugendstil-details dateren uit circa 1910. Iets jonger zijn de villa's Hogeweg 29 (ontwerp A.J.N. Boosten; 1931) met expressionistische rieten kap en Hogeweg 21, gebouwd in 1938 naar ontwerp van J. Dortu met op de verdieping een opvallende loggia met spitsboogvormige gevelopening.

De woningvereniging Voerendaal liet als mijnwerkerskolonie de woninggroep Laurentiusplein (Laurentiusplein, Tenelenweg e.o.) bouwen naar plannen van J. Stuyt. De eerste woningen werden in 1913 opgeleverd, de rest in 1921. Het volgens de tuindorpgedachte uitgewerkte complex toont variatie in dakvormen en imitatievakwerk bij de topgevels.

Winkels. Het winkelpand Kerkplein 20-30 kwam rond 1915 tot stand met ‘Um 1800’-details (dakkapellen). Het hoekpand Kerkplein 59 is rond 1930 gebouwd in zakelijk-expressionistische stijl met een kenmerkende verhoogde hoekpartij.

Boerderijen. De wit geschilderde bakstenen hoeve Ten Hove (Steinweg 7) stamt van 1714 (smeedijzeren cijfers boven de poort) en heeft een mergelstenen pilasteromlijsting rond de poort en enkele mergelstenen tussendorpelvensters. Van de Hoeve Lindelauf (Valkenburgerweg 46) is het wit geschilderde tweelaags woongedeelte uitgevoerd met hardstenen tussendorpel- en kruiskozijnen. Het pand draagt de datering 1724 (jaartalankers). De Hoeve Overst Voerendaal (Overst Voerendaal 2-4) bestaat uit twee overhoeks gesitueerde boerderijen, opgetrokken in baksteen en Kunradersteen. De noordelijke boerderij (nr. 4) heeft een gesloten binnenhof met aan de noord- en de zuidkant een poortdoorgang. Die aan de zuidkant is voorzien

[p. 402]

Voerendaal, Station

van een toren met tentdak. De woonvleugel (westzijde) is met de jaartalankers 1791 gedateerd. De van 1781 stammende hoeve Heerlerweg 103 heeft een tweelaags woongedeelte met omblokte eindgevel en op de begane grond hardstenen segmentboogvensters met opvallende keperboogvormige rollagen en een deur in eenvoudige Lodewijk XVI-stijl. Hoeve de Peerboom (Cortenbach 2) is een voorm. modelboerderij op L-vormig grondplan, gebouwd in 1936 in traditionalistische vormen naar ontwerp van H.H.A. Tummers voor het Beambtenfonds der Staatsmijnen. De inrijpoort is opgenomen in de gemetselde erfafscheiding. De van 1935 daterende boerderij Kunderberg 14 heeft een opvallend topgevelreliëf met haan. Het station (Jeustraat 77) gebouwd in 1913 naar ontwerp van G.W. van Heukelom is een fors gebouw met lagere vleugels. Het rijzige hoofdgebouw heeft gepleisterde bovenwoningen en vakwerktopgevels.

De kalkovens (Ransdalerweg ong.) dateren uit 1914-'18 en zijn een restant van de met name in de Eerste Wereldoorlog belangrijke kalkindustrie in Voerendaal. De ovens zijn opgetrokken van Kunradersteen en baksteen.

Het beeld van de H. Barbara (tegenover Laurentiusplein 2), beschermheilige van de mijnwerkers, is in 1954 geplaatst op een voetstuk van Kunradersteen.

Winthagen. Dit gehucht ten zuiden van Voerendaal tegen de noordflank van het plateau van Ubachsberg ontstond bij een ontginning in de late middeleeuwen vanuit Voerendaal. Het is een beschermd gezicht met hoofdzakelijk in Kunradersteen opgetrokken hoeven. De bebouwingskern ligt bij de in 1448 voor het eerst vermelde Winthagerhof (Winthagen 1). De huidige gesloten hoeve in Kunradersteen, mergel en baksteen, heeft een tweelaags woongedeelte uit 1712 (gevelsteen) met hardstenen vensteromlijstingen. De mergelstenen topgevel bevat resten van oudere venstertjes en van een rondboogingang. De gesloten hoeve Winthagen 9, uitgevoerd in Kunradersteen en vakwerk (binnenplaats) heeft een stenen rondboogpoort uit 1721. Winthagen 28 is een gesloten hoeve in Kunradersteen en vakwerk (binnenplaats), volgens de jaartalankers daterend van 1753. De poortvleugel is vernieuwd in 1868 (sluitsteen). Een andere 18de-eeuwse hoeve met vakwerk is Winthagen 3. Uit circa 1830 dateren Winthagen 2 en Winthagen 4, een L-vormige hoeve in Kunradersteen en vakwerk.