Monumenten in Nederland. Limburg

Urmond
(gemeente Stein)

Dorp, gelegen op de hogere oostelijke Maasoever nabij de monding van de Ur (een oude Maasstrang). De nederzetting wordt in 1153 voor het eerst vermeld als Overmunte. In 1400 werd Urmond bezit van de hertog van Gulik. Het ontwikkelde zich tot een havenplaats met tol. Het stedelijk karakter (vlek) kwam tot uitdrukking door de gedeeltelijke omwalling met vier poorten en vijf rondelen. In de late 18de eeuw vond enige uitbreiding plaats in westelijke richting

Urmond, Oude R.K. St.-Martinuskerk

naar de lager gelegen Maasoever. Eind 19de eeuw verdween de haven. Het Julianakanaal (1931-'34) werd aan de oostzijde van de oude kern - een beschermd gezicht - gegraven. Na de Tweede Wereldoorlog is Urmond aan de oostzijde van het Julianakanaal sterk uitgebreid.

De voorm. Herv. kerk (Grotestraat 67), nu S.O.W.-kerk, is een wit geschilderde eenbeukige kerk met rond gesloten koor, dakruiter en aan de voorzijde een vlakke topgevel. Deze classicistische kerk met brede ionische pilasters dateert uit 1685. In de kerk bevindt zich de grafsteen van Johannes Bussy († 1694).

De voorm. pastorie (Grotestraat 65) werd in 1705 gebouwd op middeleeuwse fundamenten en kreeg bij een ingrijpende verbouwing in 1827 de huidige vorm als fors middenganghuis. De bijbehorende voorm. openbare lagere school (Grotestraat 63) is een in de kern mogelijk 18de-eeuws dwars eenlaagspand.

De voorm. oude R.K. St.-Martinuskerk (Grotestraat 26) is een eenbeukige kerk met driezijdig gesloten koor, aangebouwde sacristie en een ingebouwde toren met klokdak met spits. De kerk kwam in 1791-'93 tot stand ter vervanging van een 14de-eeuwse voorganger. De sacristie dateert uit 1805. De toren van de oude kerk bleef los van de nieuwe kerk behouden tot 1841, toen de huidige toren verrees naar ontwerp van S. Beugels. Een hardstenen ingangsomlijsting uit 1812 werd in de nieuwe toren geplaatst. In de toren hangen klokken uit 1494 en 1506. De kerk ligt op een verhoogd ommuurd kerkhof

De nieuwe R.K. St.-Martinuskerk

Urmond, Raadhuis

(St.-Maartenstraat ong.) is een moderne zaalkerk met een kleine klokkentoren boven het recht gesloten koor en een breder en hoger voorportaal. De kerk werd in 1954-'56 gebouwd in functionalistische vormen naar ontwerp van F.P.J. Peutz. De kerk bezit onder meer een Calvariegroep (15de eeuw) en een doopvont (16de eeuw).

De Stichting St.-Anna-Gastenhof (Raadhuisstraat 13) is een U-vormig tweelaags complex, dat mogelijk uit circa 1880 dateert en eclectische en neoclassicistische invloeden vertoont. Van de voorm. openbare lagere school en onderwijzerswoning uit 1890 is de onderwijzerswoning (Raadhuisstraat 45), met details uit de chaletstijl, behouden.

Het voorm. raadhuis (Raadhuisstraat 52) werd in 1937-'38 gebouwd naar een ontwerp in traditionalistische vormen van A. Swinkels. Dit tweelaags gebouw voorzien van een hoektoren met ui-vormige bekroning heeft tot 1982 als raadhuis gefunctioneerd.

Het Schippershuis (Grotestraat 20) is een diep huis in maniëristische stijl met een in- en uitgezwenkte voorgevel en de jaartalankers ‘1612’. De zijgevels hebben mergelstenen speklagen. Een ingemetselde latei is voorzien van de tekst ‘Au Saint Esprit 1570’ en het symbool van de Heilige Geest. De hardstenen segmentboogvensters zijn 18de-eeuws. Mogelijk is het een tehuis voor bejaarde schippers geweest.

Woonhuizen. Uit de 18de eeuw dateert het diepe eenlaagspand Grotestraat 8, dat is voorzien van een topge-

[p. 369]

vel met speklagen. Het diepe huis Grotestraat 18 stamt in de kern van 1745. De voorgevel is in 1929 gepleisterd. Het rechter gedeelte van het huis is tegelijkertijd gesloopt. Van het gepleisterde 18de-eeuwse dwarse huis Brugstraat 2 zijn de jaartalankers ‘17(58)’ deels verdwenen bij een verhoging van het pand rond 1925. Voorbeelden van 18de-eeuwse dwarse tweelaags huizen met inrijpoort zijn Grotestraat 33-35 uit 1770 (jaartalankers) en het onderkelderde huis Brugstraat 4 uit 1790 (jaartalstenen) met bordestrap. Dit laatste pand heeft onder meer als burgemeesterswoning en als kleuterschool gediend. Uit de eerste helft van de 19de eeuw dateren het tweelaags huis Kloosterstraat 4 en het middenganghuis Urmonder Maasstraat 3, dat mogelijk een 18de-eeuwse kelder heeft. Aan de Raadhuissstraat staan enkele zakelijk-expressionistische villa's, zoals Raadhuisstraat 67 (1933) naar ontwerp van L. Maes en Raadhuisstraat 60 (1935) ontworpen door J. Beek.

Boerderijen. De 17de-eeuwse L-vormige hoeve Hoolstraat 1 heeft een tweelaags woonhuis met mergelstenen speklagen en een lagere poortvleugel (Grotestraat). In de zijgevel zit een gevelsteen met het jaartal ‘1611’. Het interieur bevat enkele schouwen in Lodewijk XV-stijl. Twee voorbeelden van gesloten hoeven zijn Grotestraat 12 uit 1796 (jaartalsteen) en de gepleisterde boerderij Grotestraat 10 met de datering ‘1909’, die echter ook oudere bouwdelen heeft.

De windmolen (Sjirperspad 1) is een

Urmond, Boerderij Hoolstraat 1 (1989)

half gesloten standerdmolen met houten kast en een met dakleer bekleed dak. Deze in 1803-'05 voor E. Bauduin gebouwde korenmolen is rond 1998 voor het laatst gerestaureerd. Bij de molen staat een in 1927-'28 gebouwd eenlaags woonhuis met opslagruimte (Sjirperspad 3), waaraan in 1932 een haaks geplaatste maalderij is toegevoegd.

Het trafohuisje (tegenover Raadhuisstraat 52) dateert uit circa 1930 en vertoont expressionistische invloeden. De brug over het Julianakanaal (Mauritslaan ong.) is een in 1934-'35 door Rijkswaterstaat gebouwde stalen boogbrug met geklonken vakwerkconstructie. Wegkapellen. De Mariakapel (bij Molenweg Zuid 81a) is een uit circa 1755 daterende achthoekige kapel met voorportaal en ingesnoerde spits. De reliëfs met afbeeldingen van de zeven smarten in de kleine nissen aan de buitenzijde zijn in 1992 vervaardigd door K. Verhoeve. De St.-Barbarakapel (tegenover Hoge Bergstraat 5) is in 1952 gebouwd in de vorm van een vestingtoren met kantelen naar ontwerp van E. Quanjel-Van Thoor. Zij ontwierp ook het keramische reliëf met onder meer St. Barbara, beschermheilige van de mijnwerkers. Naast de kapel staat een kolenlorrie opgesteld.

Berg. Dit wegdorp ten noorden van Urmond ligt ingeklemd tussen de Maas en het Julianakanaal en is ontstaan langs de randweg van het Maasdal. De R.K. St.-Michaëlkerk (Kerkstraat 17) is een driebeukige kruiskerk met driezijdig gesloten oostzijde en een terzijde staande toren met naaldspits. De in oorsprong middeleeuwse kerk werd in 1842 gewijzigd en vergroot. In 1905 heeft men het middenschip hoger opgetrokken naar plannen van C.J.H. Franssen en in 1957-'59 is het schip verlengd naar het westen en zijn het transept en een nieuwe toren toegevoegd naar ontwerp van H. Koene. Boerderijen. Een 17de-eeuwse kern heeft de U-vormige hoeve Kerkstraat 16, die deels in vakwerk en deels in baksteen met mergelstenen speklagen is uitgevoerd. De moderne L-vormige boerderij Louisegroeveweg 1 (circa 1935) bezit een villa-achtig woongedeelte. De R.K. lagere St-Jozefschool (Kerkstraat 19) is een vierklassige gangschool uit 1930 met een uitgebouwde toegangspartij. Voor de school staat een H. Hartbeeld uit 1935 van de Gebr. Ramakers.