Puth
(gemeente Schinnen)
Dorp, ontstaan in de middeleeuwen als ontginningsnederzetting op het plateau van Doenrade. De eerste bebouwing stond langs een kronkelende weg - de Onderste en de Bovenste Puth - met in het midden een dries. Begin 20ste eeuw werd de provinciale weg Geleen-Schinnen aangelegd, die thans als hoofdweg functioneert. Na de Tweede Wereldoorlog heeft uitbreiding plaatsgevonden in zuidoostelijke richting.
De R.K. St.-Petrus Canisiuskerk (Kerkweg 72) is een kruiskerk met driezijdig gesloten koor en een terzijde geplaatste toren met tentdak en aan de andere zijde een kapel. De kerk werd in 1930-'31 gebouwd naar ontwerp van C.J.H. en J. Franssen. Het interieur wordt gedekt door een tongewelf. De schilderingen in het koor zijn vervaardigd door G. Tielens (1934) en voltooid door P. Geraedts (1957). De zakelijk-expressionistische pastorie (Past. Albertsstraat 3) dateert uit dezelfde periode.
Boerderijen. Uit de eerste helft van de 19de eeuw dateren de L-vormige vakwerkboerderij Bovenste Puth 1 en de gesloten hoeve Kerkweg 133 met aan de binnenplaats 18de-eeuwse vakwerkdelen. Voorbeelden uit de tweede helft van de 19de eeuw zijn de U-vormige boerderij Onderste Puth 19 (1853), de geschakelde L-vormige boerderijen Onderste Puth 41 en 43 (1860), de deels in vakwerk uitgevoerde gesloten hoeve Aan het Lindjen 47 (1867) en de U-vormige boerderij Bovenste Puth 76 (1887). De gesloten hoeve Bovenste Puth 77, waarin tevens een siroopfabriek was gevestigd, is in 1926 verbouwd. Vroeg-20ste-eeuws is de boerderij Onderste Puth 2 met een schuur uit 1902 en een tweelaags blokvormig woongedeelte uit 1913.
Woonhuizen. Het wit geschilderde vakwerkhuis Kerkweg 153 is het restant van een gesloten hoeve en dateert in de kern uit 1628. Verder zijn er verschillende aantrekkelijke 20ste-eeuwse huizen. Rond 1905 gebouwd zijn de tweelaags huizen Onderste Puth 45-49, met afgeschuinde hoekopbouw, en Onderste Puth 1; de laatste naar een ontwerp met neorenaissance-motieven van A. Schrage. De woon- en winkelpanden Kerkweg 147 (1926) en Kerkweg 135 (1929) hebben een hoger opgetrokken geveldeel en zijn ontworpen door G.J. Pijls. Van zijn hand zijn ook de vrijstaande huizen Kerkweg 79 (1931) en Kerkweg 89 (1938) en de dubbele woningen Kerkweg 99-100 (1934-'35) en Onderste Puth 12-14 (1937). Het in 1936 in zakelijk-expressionistische vormen uitgevoerde huis Onderste Puth 10 (1936) is ontworpen door H.P. Gorissen.
Auteursrechtelijk beschermd