Monumenten in Nederland. Limburg

Neeritter
(gemeente Hunsel)

Dorp, ontstaan in de vroege middeleeuwen op de hogere zandgronden langs de Itterbeek. Het was een vrijdorp van het kapittel van St.-Lambertus te Luik en vervolgens tot in de 12de eeuw een leen van de heer van Loon waarna het werd afgestaan aan de graaf van Horn. Vanaf 1614 tot 1795 viel Neeritter onder het prins-bisdom Luik. Bij de vaststelling van de grens in 1839 kwam het 16de-eeuwse kasteel Borgitter op Belgisch grondgebied te liggen. Neeritter had toen reeds een vrij grote dorpskern. Na de Tweede Wereldoorlog is het dorp aan de noordwestzijde uitgebreid.

De R.K. St.-Lambertuskerk (Molenstraat 2), met als tweede patrones St.-Lucia, is een driebeukige kerk met driezijdig gesloten koor en een toren van vier geledingen met helmdak en achtkantige lantaarn. Het oudste deel is de vlakke romaanse toren uit de 13de eeuw, opgetrokken in kolenzandsteen en tufsteen. Waarschijnlijk in de 14de eeuw kwam het gotische mergelstenen schip tot stand en werd de toren eveneens in mergel verhoogd. In de 15de eeuw bouwde men het met kolenzandsteen en mergelsteen beklede laat-gotische koor en de zijbeuken. Rond 1525 vond een verbouwing plaats, waarbij de zuiderzijbeuk werd verbreed. De sacristie heeft men eind 16de eeuw toegevoegd. In 1842 werd de toren verhoogd en het schip en de zuiderzijbeuk onder één dak gebracht. In de toren hangt een 15de-eeuwse klok. In 1973-'74 is de kerk

[p. 273]

Neeritter, R.K. St.-Lambertuskerk, interieur (1974)

gerestaureerd onder leiding van P.A.M. Mertens.

Het interieur heeft hardstenen zuilen met Maaskapitelen en wordt gedekt door een vlakke zoldering (schip) en kruisgewelven (zijbeuken). Achter het hoofdaltaar bevindt zich een gedichte tabernakelnis met een muurschildering van wierookzwaaiende engelen (16de eeuw) en op de westelijke muren van de zijbeuken schilderingen van St.-Christoffel en de doop van Christus in de Jordaan (tweede kwart 16de eeuw). Tot de inventaris behoren diverse, voornamelijk 18de-eeuwse, heiligenbeelden, vier stel koorbanken (17de eeuw), drie barokke altaren (circa 1700), een communiebank in Lodewijk XV-vormen (midden 18de eeuw), een neobarokke preekstoel, een marmeren doopvont (beide circa 1830) en een door Pereboom & Leyser gebouwd orgel (1863).

Het tegen de zuidzijde van de toren aangebouwde bakstenen baarhuisje, dat inwendig van keien is opgebouwd, wordt rond 1200 gedateerd. De voorm. pastorie (Driessenstraat 24) is een tweelaags dwars huis uit circa 1830, geflankeerd door twee poorten.

Het voorm. gasthuis (Gasthuisstraat 3), later kapelanie, is een tweelaags diep huis met mergelstenen speklagen en sierankers. Het uit de 15de eeuw stammende pand is in de 19de eeuw sterk gewijzigd.

Het voorm. novicenhuis ‘Hoge Huis’ (Driessensstraat 22) is een drielaags pand met neoromaanse elementen, zoals rondboogvensters en een boogfries langs de dakrand. In 1903 gebouwd als internaat werd het pand in 1930 het noviciaatshuis ‘St. Gabriël’ van de kloosterorde van de kruisheren. In 1983 is het tot appartementen verbouwd.

Woonhuizen. De meeste huizen in Neeritter zijn dwarse huizen, die vaak wit zijn gesausd. Aan de Driessensstraat staan de grotere, tweelaags panden, veelal voorzien van hardstenen deur- en vensteromlijstingen. Tot de oudere huizen behoren Driessensstraat 6 (18de eeuw) en Driessensstraat 8-10 (1707). Vergelijkbaar maar met schoon metselwerk is het huis Vijverbroekstraat

Neeritter, Novicenhuis

14 (1841). De lagere zijvleugel met koetspoort is 18de-eeuws. Het laat-18de-eeuwse huis Driessensstraat 7 is later gepleisterd en rond 1905 voorzien van nieuwe ramen en een winkelraam. Rond 1840 gebouwd zijn de woonhuizen Bosstraat 23 en 25 en het diepe huis Gasthuisstraat 1. Eenvoudiger van vorm zijn Driessensstraat 23 en 43-45 (tweede helft 19de eeuw). Vensteromlijstingen in siersteen heeft Driessensstraat 48 uit 1928. Expressionistisch van stijl zijn Vijverbroekstraat 19 (circa 1930) en Vijverbroekstraat 17 (circa 1933).

Boerderijen. Talrijke, soms gesausde, langgevelboerderijen bepalen het dorpsgezicht. Ze zijn veelal van oorsprong 18de- en 19de-eeuws, zoals Driessensstraat 27, 29 en 30. De laatste heeft een wagenpoort en een poort naar de voormalige potstal. De boerderij Driessensstraat 43 stamt uit 1773. Het woongedeelte van Driessensstraat 39 dateert uit de 19de eeuw maar sluit aan op een ouder bedrijfsgedeelte (18de eeuw) met aparte ingang en drie poorten, waaronder één naar de potstal. Van de gesplitste boerderij Driessensstraat 35-37 is nummer 35 voorzien van de jaartalankers ‘A 18’. Het andere deel is rond 1900 met een verdieping verhoogd en gepleisterd.

De voorm. watermolen ‘Armenmolen’ (Molenstraat 12) is een onderslagmolen op de Itterbeek. De oudste vermelding van deze korenmolen is uit 1345. Het huidige gebouw dateert blijkens de jaartalankers van een herbouw in 1686. In 1907 heeft men het houten

[p. 274]

waterrad vervangen door een ijzeren rad en in 1935 volgde een verdere vernieuwing. Het maalwerk is in 1950 uitgebroken en sinds 1972 is het gebouw in gebruik als woonhuis.

Het voorm. kledingatelier Kwaspen (Bosstraat 1-3) bestaat uit een fors herenhuis uit circa 1910 en een rond 1925 gebouwd pand voorzien van de tekst ‘Industrie Bedrijf Kledingatelier N.V. Kwaspen’.

De O.L.-Vrouwe van Lourdeskapel (bij Driessensstraat 58) is een wit geschilderde rechthoekige wegkapel uit 1883.

Het H. Hartbeeld (Krekelbergplein ong.) werd in 1929 vervaardigd.