Monumenten in Nederland. Limburg

Cadier en Keer
(gemeente Margraten)

Dorp, ontstaan in de middeleeuwen en bestaande uit twee aan elkaar gegroeide bebouwingskernen op het plateau van Margraten. Het zuidelijke deel (Cadier) - voor het eerst vermeld in 1266 - werd ontgonnen vanuit Heugem en behoorde tot het Land van Daelhem. Het noordelijke deel (Keer) werd ontgonnen vanuit Heer en vormde daarmee een Vrije Rijksheerlijkheid. Van 1828 tot 1982 vormden beide dorpen één gemeente. Na de Tweede Wereldoorlog hebben vooral aan de noordzijde uitbreidingen plaatsgevonden.

De R.K.H. Kruisverheffingkerk (Kerkstraat 86, Cadier) is een grote zaalkerk met daarnaast een losstaande ongelede toren met ingesnoerde spits. De in ijzerzandsteen en keien uitgevoerde onderbouw van de toren stamt uit de 12de eeuw. Eind 16de eeuw (waarschijnlijk 1592) volgde een verhoging in mergelsteen. De oude kerk werd in 1957-'58 vervangen door een grote moderne kerk in traditionalistische vormen naar ontwerp van J.H.A. Huysmans.

[p. 97]

Cadier en Keer, Raadhuis Limburgerstraat 78

Bij de restauratie van de toren in 1985 is het onderste deel als kapel ingericht. Tot de kerkinventaris behoren een 15de-eeuws doopvont, twee vroeg-16de-eeuwse heiligenbeelden en verder een hoofdaltaar en zijaltaren uit 1855. Het orgel met 18de-eeuwse barokke kast is afkomstig uit het Grauwzustersklooster te Maastricht en is bij de overplaatsing rond 1845 vergroot.

Op het kerkhof bevinden zich enkele grafkruisen (1632-1676) en het grafteken voor baron G.M.F. de Crassier († 1862). Het H. Hartbeeld dateert uit circa 1920.

Raadhuizen. Het voorm. raadhuis Limburgerstraat 78 ('t Keerhoes) is een L-vormig mergelstenen pand met neoclassicistische elementen, gebouwd in 1878 als raadhuis annex lagere school en onderwijzerswoning. Het voorm. raadhuis Raadhuisplein 1 is een goed voorbeeld van een gemeentehuis in wederopbouwvormen (circa 1950).

Boerderijen. De fraaie grote gesloten hoeve Meussenhof (Kerkstraat 82-86) heeft een mergelstenen voorgevel met bakstenen speklagen. Boven het woongedeelte bevindt zich een gezwenkte gevel met in mergelsteen het jaartal ‘1715’; boven de dubbele inrijpoort staat het jaartal ‘1711’. Inwendig bevinden zich een 17de-eeuwse kariatidenschouw en twee schoorsteenmantels in Lodewijk XIV-stijl. De sterk gerestaureerde gesloten hoeve Kerkstraat 139 omvat een in opzet 17de-eeuws fors woonhuis en bedrijfsgedeelten uit 1760

Cadier en Keer, Boerderij Meussenhof en puthuisje

en 1764. De rond 1700 opgetrokken, wit geschilderde, gesloten hoeve Kerkstraat 142-144 heeft een tuingevel met segmentboogvormig fronton. Het interieur bevat een schouw met ionische zuiltjes uit 1617. Kleiner van opzet is de 18de-eeuwse U-vormige vakwerkhoeve Kerkstraat 98-102 met mergelstenen eindgevels. Eveneens in de 18de eeuw in vakwerk opgetrokken zijn de L-vormige hoeve Kerkstraat 165 en het pand Dorpsstraat 45. Uit de 18de eeuw dateren verder de gesloten mergelstenen hoeve Kerkstraat 76 en het mergelstenen huis Dorpsstraat 15 (1716) met dwarsdeel. De fraaie langgerekte en gewitte hoeve Rijksweg 46 werd in 1825 gebouwd langs de destijds net aangelegde rijksstraatweg. Voorbeelden van 19de-eeuwse gesloten hoeven zijn Dorpsstraat 39 (1845; poort 1869 en de mergelstenen hoeve Dorpsstraat 46 (1856) met bakstenen poortomlijstingen.

Woonhuizen. Het woonhuis Dorpsstraat 56 heeft een mergelstenen puntgevel uit 1781 (gevelsteen). Uit dezelfde tijd stamt het vermoedelijk als kapelanie gebouwde huis Limburgerstraat 99 met hardstenen vensteromlijstingen. Het wit geschilderde dwarse huis Rijksweg 86-88 dateert uit 1874. Sobere neoclassicistische vormen heeft het in 1886 gebouwde huis Rijksweg 30-34. De in 1912 voor A. Prévoo gebouwde villa Rijksweg 5a, met achtkantige hoektoren, vertoont rationalistische en traditionalistische details.

Het voorm. tolhuis (Rijksweg 87) werd in 1825 gebouwd naar plannen van architect Servais langs de nieuwe rijksstraatweg Maastricht-Aken. Aan de voorzijde bevindt zich een galerij op vierkante hardstenen pijlers.

Kasteel Blankenberg (Blankenberg 1), gelegen ten zuidoosten van Cadier en Keer, wordt in 1371 voor het eerst vermeld. Het huidige gepleisterde drielaags hoofdgebouw kwam rond 1825 tot stand in opdracht van de familie Pichot de Plessis. De familie De Chestret de Haneffe liet het geheel tussen 1856 en 1863 ingrijpend verbouwen. Uit die tijd dateren de beide hoekpaviljoens en de stucversiering in het fronton van het middenrisaliet. In 1904 werd het gebouw een klooster van de Franse Broederschap van St. Blasius.

De nederhof (Blankenberg 3) is een wit geschilderde gesloten hoeve uit 1825. De nabijgelegen St.-Blasiuskapel (Rijksweg ong.) is een sierlijke wegkapel met miniem torentje, gebouwd in 1943 als trafohuisje en in 1992 omgebouwd tot wegkapel.

Het missiehuis van de ‘Sociëteit voor Afrikaanse Missiën’ (Rijksweg 15), gelegen ten noordwesten van Cadier en Keer, werd in 1891 gesticht door de Franse pater G. Desribes. Van de sobere laat-19de-eeuwse kloostergebouwen is in 1954 een groot deel afgebrand. Naar ontwerp van A.H.J. Swinkels kwamen toen een functionalistische kloostervleugel en een kapel met vrijstaande klokkentoren tot stand. De gebrandschilderde ramen zijn gemaakt door H. Jonas. Het

[p. 98]

Cadier en Keer, Processiepark bij het missiehuis (1996)

complex maakt nu deel uit van de Stichting Afrika Centrum met onder meer een Afrikamuseum.

Bijzonder is het processiepark met fraai uitzicht over de Maasvallei. Desribes - die de jongste broer van Bernadette Soubirous tot leerling had - liet hier in 1891-'92 getrouw aan het origineel een mergelstenen Lourdesgrot aanleggen met een Mariabeeld van J. Raffl (1892). Aan de linkerzijde bevindt zich een nis met het lege graf van Christus. De naastgelegen grafkapel was oorspronkelijk de laatste rustplaats van G. Desribes en pastoor Walbears. Desribes werd rond 1900 herbegraven op de kloosterbegraafplaats, waarvan de gietijzeren calvariegroep is gemaakt door de Union Artistique de Vaucouleurs (Fr). Aan de rand van een glooiend grasveld staan veertien in 1895 gebouwde kruiswegstaties in de vorm van zeszijdige kapellen met kantelen. De smeedijzeren hekwerken zijn uit 1947.

Aan de straat ligt het rond 1900 voor de Soeurs de la Misericorde gebouwde klooster met meisjespensionaat (Rijksweg 8). Het gedeeltelijk in de bergwand opgenomen trafohuisje (Rijksweg ong.) is een blokvormig gebouwtje uit circa 1930 met plat dak en een klein verhoogd gedeelte.

Het voogdijgesticht ‘Huize St. Jozef’ (Pater Kustersweg 8), gelegen ten noordwesten van Cadier en Keer, is een fors carré-vormig gebouw, uitgevoerd in mergelsteen op een plint van Kunradersteen. Haaks op de ingangspartij staat de kapel. Het complex werd in 1911-'12 naar plannen van M.N. Ramakers in Nieuw-Historiserende stijl gebouwd als rijksopvoedingsinternaat en werd bediend door de paters van het Heilig Hart. Op korte afstand verrees in 1911 in eenzelfde stijl het voorm. Katholieke Sanatorium voor Drankzuchtigen ‘Huize St. Gerlach’ (Pater Kustersweg 24).