Monumenten in Nederland. Limburg

Bocholtz
(gemeente Simpelveld)

Dorp, gelegen op het plateau van Baneheide en in de hoge middeleeuwen vanuit Simpelveld ontgonnen. Het kasteel De Bongard was van 1680 tot 1773 bestuurscentrum van de heerlijkheid Simpelveld-Bocholtz. Van 1803 tot 1982 was Bocholtz een zelfstandige gemeente. Door uitbreiding en ten zuiden van de spoorlijn Maastricht-Aken is Bocholtz thans vastgegroeid aan Bocholtzerheide.

Kasteel De Bongard (Schoolstraat 40) wordt voor het eerst vermeld in 1373 en was oorspronkelijk omgracht. Het kasteel werd in 1523 in opdracht van Bernhard van de Bongard herbouwd. Uit

[p. 85]

Bocholtz, Kasteel De Bongard, plattegrond

die tijd dateren het hoofdgebouw en de zijvleugel. Van de vier rond 1550 toegevoegde ronde hoektorens is er één bewaard gebleven, evenals het ingangsportaal. Alle bouwdelen hebben mergelstenen speklagen. De ingang is voorzien van een laat-gotische hardstenen omlijsting. Aan de binnenplaatszijde bevinden zich overblijfselen van twee galerijen boven elkaar, uitgevoerd met zuilen in vroege renaissance-stijl. De beide kopse gevels van het in de 19de eeuw verkleinde kasteel dateren uit 1889. In het kasteel is een laat-gotische schouw aanwezig. Op de nederhof bevindt zich een U-vormige hoeve in kalkbreuksteen gebouwd in 1701.

De R.K. St.-Jacobus de Meerderekerk (Past. Neujeanstraat 6) is een driebeukige kruisbasiliek met een tweede dwarsbeuk en rond gesloten koor en een toren van twee geledingen met frontalen en achtkantige spits. Deze neogotische kerk met rondboogvensters verrees in 1869-'73 naar plannen van P.J.H. Cuypers ter plaatse van een voorganger uit 1697. In de toren hangt een klok uit 1859. Ter plaatse van het oude koor verrees in 1953-'54 naar ontwerp van H.J.A. Koene een tweede dwarsbeuk met het huidige koor en de sacristie. De kerk bevat een zwart marmeren doopvont uit 1796.

De pastorie (Past. Neujeanstraat 8) is een tweelaags pand uit 1796 met mergelstenen

Bocholtz, Kasteel De Bongard

trapgevels. Eind 19de eeuw is het aan de oostzijde verbreed in een stijl die is aangepast aan de bouwstijl.

Hoeve Overhuizen of Oberhausen (Overhuizerstraat 2) is een 18de-eeuwse, in kalksteen opgetrokken, gesloten hoeve met een opmerkelijk grote binnenhof, toegankelijk via het restant van de oorspronkelijke brug over de (gedempte) gracht. De classicistische hardstenen toegangspoort met ionische pilasters is voorzien van het alliantiewapen van de families Rochow en Lamargelle (1714). Rechts van de poort staat een voormalig dienstgebouw, dat na verhoging als woonhuis in gebruik is genomen. De schuren zijn in 1924 en 1934 (jaartalankers) herbouwd. Aan de binnenhof staat ook een kleine overwelfde kapel, die een tijd als smederij heeft gediend. De hoeve behoorde bij het in 1330 vermelde en rond 1870 gesloopte huis Overhuizen.

Boerderijen. De hoeve St.-Gillishof (Zandberg 20), een van oorsprong 14de-eeuwse gesloten hoeve, was tot 1797 eigendom van de St.-Gilliscommanderij te Aken. Nadien droeg de boerderij de naam Zandberg. De woonvleugel van het in breuksteen opgetrokken complex is in de 19de eeuw met een lage etage verhoogd. Vergelijkbaar is de voornamelijk in breuksteen opgetrokken Scholtissenhof (Heiweg 1), die uit de 16de eeuw stamt en in de 18de eeuw is vergroot (ingang 1727). De 17de-eeuwse hoeve De Hof (Hofstraat 7-9) is genoemd naar de familie Van den Hove, indertijd eigenaar van het huis Overhuizen. Deze gesloten hoeve in breuksteen, baksteen en vakwerk, heeft aan de binnenplaatszijde de jaartalankers ‘1617’. De sluitsteen met leeuwenkop in de poortdoorgang vermeldt het jaartal ‘1679’. Het gecementeerde tweelaags woonhuis met risalerende middenpartij kreeg rond 1900 het huidige aanzicht. De 18de-eeuwse, in kalksteen opgetrokken boerderijen Wilhelminastraat 46-48, Wilhelminastraat 2 (eerste vermelding 1698) en Paumstraat 12-16 (poortsluitsteen 1763), zijn alle tot woonhuizen verbouwd.

Woonhuizen. Het van oorsprong 19de-eeuwse pand Past. Neujeanstraat 3 kreeg in 1904 een eclectische gevel met classicistische vensterlijsten en gele verblendsteen. Het woon- en winkelpand

Bocholtz, Hoeve Overhuizen of Oberhausen

[p. 86]

Past. Neujeanstraat 5 heeft een decoratief gepleisterde frontgevel uit circa 1900. Min. Ruijsstraat 10 is een gepleisterde villa uit 1911 met opvallend gestileerde vensteromlijstingen. Het tot woon- en winkelpand verbouwde complex Min. Ruijsstraat 2-4 heeft twee bouwlagen en een mezzanino en is voorzien van een gepleisterde gevel met neoclassicistische detaillering. In de afgeschuinde hoekpartij bevindt zich een nis met Mariabeeldje.

De Bongerdbrug (Groeneweg ong.) is een gemetseld viaduct uit 1853 in het talud van de spoorlijn Maastricht-Aken.

Het H. Hartbeeld (bij Past. Neujeanstraat 6) is een koperen beeld uit 1919 op een hardstenen sokkel met Latijnse opschriften.

Baneheide. Dit gehucht ten westen van Bocholtz omvat rond een dries (een poel) in de oude bebouwingskom enkele 18de-eeuwse panden, opgetrokken in vakwerk en kalkbreuksteen, bijvoorbeeld de Heihof (Baneheide 24), een gesloten hoeve uit circa 1770. Verder de L-vormige hoeve Baneheide 22 (jaartalankers 1787), de grotendeels in Kunradersteen opgetrokken hoeve Baneheide 28 (circa 1780), voorzien van een bakstenen topgevel met mergel speklagen, en de hoeve Baneheide (Baneheide 31), voorzien van een tweelaags woonhuis met de jaartalankers ‘1820’. Het vakwerkhuis Baneheiderweg 36 dateert uit circa 1750.