Bingelrade
(gemeente Onderbanken)
Dorp, ontstaan in de middeleeuwen als ontginningsnederzetting op het plateau van Doenrade en voor het eerst vermeld in 1263. De bebouwing van dit wegdorp concentreert zich bij de kruising Dorpsstraat-Kneijkuilerweg en meer oostelijk langs de Dorpsstraat tussen de Eindstraat en de Kruisstraat. De buiten de dorpskern gelegen laat-gotische kerk (circa 1500, hersteld 1794) werd rond 1935 gesloopt na de bouw van een kerk aan de Dorpsstraat.
De R.K. St.-Lambertuskerk (bij Dorpsstraat 114) is een eenbeukige, recht gesloten kerk met aan weerszijden zijkapellen en verder een getrapt westwerk met centrale zadeldaktoren. Deze in 1934-'35 naar ontwerp van J.E. Schoenmakers gebouwde kerk vertoont zowel neogotische als zakelijk-expressionistische elementen. Tot de inventaris behoren delen van de 18de-eeuwse zijaltaren uit de oude dorpskerk. De van 1937 daterende pastorie (Dorpsstraat 114) is eveneens ontworpen door J.E. Schoenmakers.
Huize Raath (Kruisstraat 10) gebouwd in 1804 naar plannen van de Luikse architect François Duckers is een blokvormig onderkelderd herenhuis met gebroken tentdak. De door lisenen gelede voorgevel heeft een ingangsomlijsting met frontonbekroning. Het interieur bevat een trap in Lodewijk XVI-vormen en een zaal in empire-vormen met geschilderd behang en een schoorsteenmantel met chinoiserie. Het huis wordt geflankeerd door lagere dienstvleugels aan weerszijden van het met een hek afgesloten voorplein.
Woonhuizen. In oorsprong rond 1650 gebouwd is het tweelaags huis
Geerstraat 4-6 met zadeldak tussen topgevels. Het wit gesausde tweelaags huis
Dorpsstraat 16-18 is een pastorie
Bingelrade, R.K. St.-Lambertuskerk
uit 1766 (jaartalankers) en heeft hardstenen segmentboogvensters op de verdieping.
Eindstraat 18 is een tweelaags woonhuis uit circa 1910 met neorenaissance-detaillering.
Boerderijen. De gesloten hoeve Dorpsstraat 5 heeft aan de binnenplaatszijde een vakwerkgevel gedateerd 1681. Links van de poortdoorgang bevindt zich aan de straatzijde een bakstenen topgevel uit 1698 (jaartalankers) met op de verdieping dichtgemetselde gekoppelde vensters met segmentbogen. De stallen rechts van de poortdoorgang heeft men in 1933 herbouwd als woonhuis (Dorpsstraat 7). De Hoeve Wiegelrade (Wiegelraderweg 10) is een gesloten hoeve uit 1762 met vakwerkresten. In de gevel van het vernieuwde woonhuis is de van een eerdere herbouw afkomstige wapensteen uit 1658 van het geslacht Van Bocholtz hergebruikt. Eveneens uit de 18de eeuw dateren de gesloten hoeve Dorpsstraat 3, met aan de binnenplaatszijde vakwerkgevels en aan de straatzijde een vernieuwde bakstenen gevel, en de gesloten hoeve Geerstraat 2 met topgevels, voorzien van vlechtingen en muizentandversiering. Tegen de gevel aan de Geerstraatzijde is een ijzeren wegkruis geplaatst. Verder de hoeve Dorpsstraat 136, die op de stal en aansluitende poortvleugel 1764 (jaartalankers) is gedateerd. De stal heeft een topgevel voorzien van vlechtingen en vlieggaten. Aan de binnenplaatszijde bevindt zich vakwerk. In de 19de eeuw vernieuwd is het onderkelderde woongedeelte met schilddak. Van de 19de-eeuwse boerderij Eindstraat 21 heeft het woongedeelte uit 1802 (jaartalankers) hardstenen vensteromlijstingen en een deur met snijraam in late Lodewijk XVI-stijl. Eveneens uit de 19de eeuw zijn de boerderij Eindstraat 28 uit 1812 (poortsluitsteen) en de grote gesloten hoeve Dorpsstraat 28. De laatste heeft een vakwerkschuur aan de binnenplaats en een tweelaags woongedeelte met mezzanino uit 1819 (ingang), voorzien van hardstenen vensteromlijstingen en ronde zolderlichten.
Het puthuisje (Kruisstraat nabij Dorpsstraat) is in de 19de eeuw opgetrokken in mergel rond een kern van vakwerk en hout uit 1664. Dit gebouw met spitsdak bevat een ronde bakstenen put. Het raderwerk is nog gedeeltelijk van hout.
Het oude R.K. kerkhof (tegenover Dorpsstraat 7), oorspronkelijk behorend bij de rond 1935 afgebroken laat-middeleeuwse dorpskerk, heeft een rechthoekige aanleg met een ovaal rondgaand pad en ruim twintig natuurstenen grafkruisen (16de-19de eeuw). Binnen een prieel met lindebomen is een houten kruis met stenen corpus geplaatst op een oude molensteen. Het oorspronkelijke mogelijk 16de-eeuwse houten corpus bevindt zich thans in de St.-Lambertuskerk. De toegangspoort met hekwerk tussen gemetselde hekpijlers is 19de-eeuws.
Auteursrechtelijk beschermd