gebouwde folly, mogelijk naar plannen van C. Schäffer. Het is een kunstmatige ruïne in de vorm van een deels onder de grond gelegen koepelgrot. Aan weerszijden bevindt zich een tunnel, waarvan er één uitkomt onder een rotsbrug. Schäffer ontwierp ook de tussen 1815 en 1821 gebouwde neoclassicistische oranjerie. Tegen de korte zijden daarvan staan kassen. In het park bevinden zich verder enkele bijgebouwen - zoals een koetshuis - die tussen 1784 en 1788 werden gebouwd en vanaf 1836 zijn uitgebreid. De nabijgelegen voorm. rentmeesterwoning ‘De Streek’ (Hommerter Allee 1) is een blokvormig neoclassicistisch pand met mansardeschilddak, gebouwd rond 1856.
De R.K. kerk O.L. Vrouwe Onbevlekt Ontvangen (Aan de Kerk 3) is een driebeukige hallenkerk voorzien van een driezijdig gesloten koor met omgang, dubbel transept en twee westtorens van drie geledingen met ingesnoerde spits. Ter vervanging van een oudere dorpskerk kwam deze vroegneogotische kerk in 1852-'56 tot stand naar ontwerp van C. Weber. Een schijntransept omvat aan de zuidzijde de sacristie en aan de noordzijde de grafelijke kapel met grafkelder voor J.B. graaf De Marchant et d'Ansembourg en zijn familie, die een groot deel van de kerkbouw financierde. In 1932 werd naar ontwerp van J.Th.J. en P. Cuypers het transept verdubbeld en het koor in oostelijke richting herbouwd en van een omgang voorzien.
Het interieur wordt gedekt door gestukadoorde houten kruisribgewelven. In de grafelijke kapel bevinden zich vier wapenborden en diverse grafzerken vanaf 1719. Uit de bouwtijd dateren een neogotisch altaar en een neogotische preekstoel, beide ontworpen door C. Weber en (in gewijzigde vorm) uitgevoerd door beeldhouwer Van Haeff. Het door Pereboom & Leyser gebouwde orgel (1865; gerestaureerd 1990-'92) heeft een mogelijk door C. Weber ontworpen neogotische orgelkast.
De pastorie (Klooosterberg 1) is een laat-18de-eeuws tweelaags middenganghuis met hardstenen vensteromlijstingen. Tot 1856 was het de rentmeesterwoning van Huis Amstenrade.
Het voorm. klooster (Kloosterberg 3) werd in 1859 gesticht uit de nalatenschap van Elvire de Marchant et d'Ansembourg. Dit tweelaags gebouw heeft een risaliet met topgevel en is voorzien van neoromaanse details.
Scholen. De tweelaags voorm. onderwijzerswoning Hagendorenweg 8 deed vóór 1894 tevens dienst als openbare lagere school. Ernaast bouwde men in 1894 de neoclassicistische tweeklassige openbare lagere school Hagendorenweg 10, die later is verbouwd tot patronaat met concertzaal, veldwachterwoning en arrestantenlokaal. In 1922 kwam de openbare lagere school Hoofdstraat 36 tot stand als een vierklassige gangschool naar een ontwerp met neoclassicistische motieven van J. Bemelmans. In het gebouw werd toen tevens het raadhuis ondergebracht. In 1928 werd het de katholieke Aloysiusschool.
Het voorm. raadhuis annex brandweerkazerne (Raadhuisplein 10) is rond 1960 gebouwd in traditionalistische stijl.
Woonhuizen. Het dwarse tweelaags huis Aan de Kerk 1 heeft een in vakwerk uitgevoerde zijgevel en draagt de jaartalankers ‘1792’. Het aangrenzende wit geschilderde pand Hagendorenweg 2 met haakse eenlaags vleugel dateert uit de eerste helft van de 19de eeuw. In 1880 gebouwd is het middenganghuis Hagendorenweg 11. Expressionistische details vertoont het huis Hoofdstraat 67 uit 1924 met hoger opgetrokken middenrisaliet. Zakelijk-expressionistische vormen hebben het dubbele herenhuis Hommerter Allee 8-10 (1931) naar ontwerp van A.J. Jeurissen en Nieuwstraat 2 (1933) naar ontwerp van L. Fiddelers.
Boerderijen. De deels wit geschilderde voorm. kasteelhoeve Aan de Kerk 4 is een gesloten hoeve uit de tweede helft 17de eeuw met bakstenen fronton boven de poort en een schuur met gemetselde spanten. De mogelijk van 1774 daterende gesloten hoeve Oudestraat 5 is deels in baksteen met mergelbanden en deels in vakwerk uitgevoerd.
Hommert. Gehucht ten zuidwesten van Amstenrade. Uit de 18de eeuw stamt de gepleisterde, in vakwerk opgetrokken stal Hommert 25. De deels in vakwerk uitgevoerde gesloten hoeve Hommerter Allee 78 dateert uit de eerste helft van de 19de eeuw. Rond 1890 gebouwd is het gepleisterde blokvormige herenhuis Hommert 20 met neoclassicistische ingangsomlijsting.
Auteursrechtelijk beschermd
