Monumenten in Nederland. Drenthe

Westeinde
(gemeente Westerveld)

Langgerekt flankesdorp, ontstaan in de late middeleeuwen als het Westeinde van het dorp Dwingeloo. De bebouwing concentreerde zich eerst rond de in oorsprong 15de-eeuwse havezate Oldengaerde. In de eerste helft van de 19de eeuw breidde de wegdorpachtige bebouwing zich in zuidwestelijke richting uit; in noordoostelijke richting ontstond de huidige verbindingsroute met Dwingeloo. Westeinde is een beschermd dorpsgezicht.

Westeinde, Oldengaerde (1996)

Oldengaerde (Westeinde 57). Deze voorm. havezate is een tweelaags landhuis met een classicistische voorgevel voorzien van kolossale ionische pilasters, festoenen en een ingangsomlijsting. Het achtergedeelte heeft één bouwlaag. Dit op een omgracht terrein gelegen huis is van oorsprong 15de-eeuws. Nadat het in de 17de eeuw al was verbouwd, lieten Cornelis van Dongen en zijn vrouw Johanna Agnes van Wijenhorst het toenmalige

[p. 204]

Westeinde, Woonhuis Olden Hut

eenlaags huis in 1717 ingrijpend verbouwen. De voorzijde kreeg een verdieping en de huidige classicistische gevel. De 18de-eeuwse serres aan weerszijden van het huis hebben in 1825 het huidige aanzien gekregen. Midden 19de eeuw heeft men de topgevel in het midden van de voorgevel vervangen door een fronton en ook de kap gewijzigd. Van de twee - mogelijk 18de-eeuwse - bouwhuizen is het rechter in 1825 afgebrand. Aan het linker bouwhuis (Westeinde 59) liet A.W. Westra van Holthe in 1861 een schuur toevoegen. Tegen de boerderij opgesteld staat een gebeeldhouwde grafzerk van Cornelis van Dongen († 1723) en zijn vrouw († 1763).

De structuur van de classicistische tuinaanleg uit de eerste helft van de 18de eeuw is behouden met een gedeelte van het zichtkanaal en het dubbele grachtenstelsel. Eveneens nog herkenbaar is de na 1825 voor A.W. van Holthe direct rond het huis aangelegde Engelse landschapstuin. In de tuin staat onder meer een vroeg-18de-eeuws stenen Herculesbeeld - gesigneerd H. Ansum - afkomstig van de havezate Ansen.

In het bos op enige afstand ten oosten van het huis bevindt zich midden in een strak geometrisch lanenpatroon het familiegraf voor jhr. A.W. van Holthe tot Oldengaerden († 1855) en baronesse G.A. van Dedem († 1832). Het bestaat uit een grafkelder met daarop twee korte natuurstenen kolommen met de namen van de overledenen, een grafzerk en familiewapen en daaromheen natuurstenen palen.

Boerderijen. Enkele boerderijen in het dorp hebben mogelijk een 18de-eeuwse kern behouden, zoals de in 1873 gewijzigde hallenhuisboerderij Westeinde 20 met de jaartalankers ‘1711’, bestaande uit een lang voorhuis, een bedrijfsgedeelte met langsdeel en een bijschuur. De met dwarsdeel uitgevoerde hallenhuisboerderij De Hulsebos (Westeinde 1) stamt uit circa 1760. Voorbeelden van hallenhuisboerderijen uit de eerste helft van de 19de eeuw - veelal met dwarsdeel - zijn: Westeinde 24 (1825), Westeinde 51 (1838), met topgevel en deels onderkelderd woongedeelte, Westeinde 43, met dubbel voorhuis, en Westeinde 49, met langsdeel en aangebouwde houten schuur. Iets jonger is de boerderij Westeinde 30 (circa 1865) met ingezwenkte lijstgevel en bakhuisje. Hallenhuisboerderijen met dwarsdeel uit het begin van de 20ste eeuw zijn Westeinde 9 (circa 1905) en Westeinde 17 (circa 1920). De moderne kop-rompboerderij Westeinde 35 dateert uit circa 1935.

Woonhuizen. Aardige eenlaags huizen zijn het rond 1850 als daglonerwoning met klein bedrijfsgedeelte gebouwde Westeinde 53 en het huis Westeinde 3 uit circa 1915 met afgeplat schilddak en portiek. In Westeinde staat verder een aantal interessante villa's. De gepleisterde villa De Bork (Westeinde 38) werd rond 1910 gebouwd als zomerhuis door de familie Westra van Holthe. De gepleisterde villa de Olden Hut (Westeinde 61; circa 1915) heeft een later haaks aangebouwde schuur. In 1923 liet S.J.G.A. Offerhaus Westra van Holthe de villa Nije Batinghe (Westeinde 12) bouwen naar een ontwerp in zakelijk-expressionistische stijl van A.H. Wegerif. In traditionalistische stijl gebouwd is de villa Nyen Gaerde (Westeinde 14) uit 1930 met garage en hekpijlers.