Monumenten in Nederland. Drenthe

Sleen
(gemeente Coevorden)

Esdorp, ontstaan in de vroege middeleeuwen op de hogere zandgronden van het Drents Plateau. Sleen ontwikkelde zich tot de hoofdplaats van het dingspel Zuidenveld. Het dorp heeft enkele essen aan de oostzijde en een zeer grote kerkbrink, alsmede een kleinere driehoekige brink aan de Schaapstreek. De onregelmatig gegroepeerde dorpsbebouwing is later verdicht en uitgebreid langs de dorpsranden. Langs de Bannerschultestraat en de Heirweg vormden zich lintbebouwingen in zuidelijke richting. Na de Tweede Wereldoorlog is Sleen aan de zuidzijde sterk uitgebreid.

Sleen, Herv. kerk, plattegrond

De Herv. kerk (Brink 7) is een forse driebeukige kerk met een smaller, driezijdig gesloten koor en een toren van drie geledingen met ingesnoerde naaldspits. Het gotische koor is waarschijnlijk laat-14de-eeuws. In het begin van de 15de eeuw is eerst de toren en daarna, eveneens in gotische vormen, het schip (1420-'50) tot stand gekomen. Rond 1500 heeft men het koor verhoogd. In

[p. 183]

Sleen, Herv. kerk

1705 stortte de torenspits op de kerk, waarbij een deel van de gewelven werd vernield. Bij een ingrijpende restauratie in 1882-'83, onder leiding van C.H. Peters en met advies van P.J.H. Cuypers, werd de kerk geheel ommetseld. Nadat in 1867 de spits was afgebrand, kreeg de toren een lantaarnbekroning, die in 1923 door de huidige naaldspits werd vervangen. In 1962-'66 is de kerk nogmaals ingrijpend gerestaureerd en is een nieuwe consistorie toegevoegd.

Het interieur wordt gedekt door kruisribgewelven (schip), een netgewelf (koor) en een half stergewelf (koorsluiting). De gewelven zijn rond 1500 aangebracht bij de verhoging van het koor. De gewelfschilderingen van Jan van Aken en zijn broer zijn thans onder een pleisterlaag verborgen. Tot de inventaris behoren een zandstenen doopvont (eerste helft 13de eeuw), een laat-maniëristische preekstoel (1668) en een door J.J. Vollebregt verbouwd orgel (1846, uitgebreid in 1905) in een mogelijk 18de-eeuwse kast. Het oorspronkelijk in het kruisherenklooster te Sint Agatha (NB) geplaatste orgel is sinds 1949 in Sleen aanwezig (laatste restauratie in 1990-'92).

Voor de westgevel van de kerk staat een borstbeeld van de Drentse publicist dr. Jan Naarding, geplaatst kort na 1963. De pastorie ‘Dona nobis pacem’ (Menso Altingstraat 2) is een eenlaagspand uit circa 1840 met een aangebouwde schuur. Het is circa 1935 verbouwd.

Het voorm. evangelisatiegebouw (Menso Altingstraat 20) is een eenvoudige zaalkerk uit 1887 met eclectische invloeden.

Het voorm. armenwerkhuis ‘'t Armhoes’ van de Herv. diaconie (Heirweg 36) is een langgerekt eenlaags pand met rondboogvensters en rieten schilddak, gebouwd in 1855 door aannemer A. Nijhuis. Na 1937 heeft het als boerderij dienst gedaan en in 1973 is het verbouwd tot ontmoetingsruimte.

Het voorm. raadhuis (Brink 1) is een dwars eenlaagspand met ingangsportaal, trapgevels, dakkapellen en dakruiter, gebouwd in 1938 naar een traditionalistisch

Sleen, Raadhuis

[p. 184]

ontwerp van A. Baart. Het is in 1979-'80 aan de achterzijde uitgebreid naar ontwerp van G. Wieringa en Y. Dijkstra. Een ingemetselde gedenksteen herinnert aan de ‘Michigan-trek’ in 1847 van Drentse landverhuizers, die in navolging van de afgescheiden predikant A.C. van Raalte naar Noord-Amerika trokken.

Boerderijen. De boerderij Menso Altingstraat 6 bestaat uit een laag voorhuis uit circa 1780 en een (gerestaureerde) hogere en bredere schuur uit 1905. Voorbeelden van hallenhuisboerderijen met langsdeel zijn Menso Altingstraat 9 en Menso Altingstraat 8, beide uit circa 1860 en met vernieuwd bedrijfsgedeelte. De hallenhuisboerderij Schaapstreek 2-4, met zijlangsdeel en dubbel voorhuis, dateert in de huidige vorm uit circa 1900, maar heeft mogelijk een oudere kern.

Woonhuizen. In Sleen staan enkele karakteristieke 20ste-eeuwse eenlaags huizen. Uit circa 1915 dateren Bannerschultestraat 25 en Vredenhoef (Brink 8), beide met een tot topgevel opgetrokken hoekrisaliet. De voorm. burgemeesterswoning Menso Altingstraat 21 heeft een deels tot topgevel opgetrokken voorgevel, een rieten dak, een achteruitbouw en een schuur. De naar ontwerp van J. Neisingh in 1917 gebouwde woning is in 1937 naar ontwerp van A. Baart in traditionalistische vormen gewijzigd. In traditionalistische vormen gebouwd is Brink 24 (circa 1940), dat bestaat uit twee verspringende bouwdelen met zadeldak.

Windmolen ‘De Hoop’ (Drostenstraat 16) is een met riet gedekte achtkantige stellingmolen met gemetselde onderbouw. Deze korenmolen werd in 1914 door molenmaker L. Reinds in opdracht van H. Berends vanuit Amersfoort overgebracht naar Sleen ter vervanging van een afgebrande voorganger. De molen is in 1978 gerestaureerd.

Het trafohuisje (tegenover Schaapstreek 2-4) is een blokvormig gebouwtje uit circa 1930 met expressionistische details.

Erm. Dit esdorp ten zuidoosten van Sleen is ontstaan in de middeleeuwen. Aan de zuidoostzijde ligt de Grote Ermeres. Het dorp heeft een kleine driehoekige brink. Interessante hallenhuisboerderijen met langsdeel zijn Dalerstraat 33 (circa 1860), Dalerstraat 2-2a (circa 1865), met bijschuur, en Oostereind 2 (circa 1870), met lang voorhuis en ingangsomlijsting. De boerderij De Hoek 2 (circa 1870) heeft een vermoedelijk rond 1760 gebouwde houten bijschuur met een 19de-eeuws bakstenen woongedeelte. Andere voorbeelden zijn Dalerstraat 38 (circa 1875), met dwars voorhuis en ingangsomlijsting, Dalerstraat 34 (circa 1880), met houten bijschuur, en De Hoek 33 (circa 1920) met inrijdeur in de voorgevel naast het woongedeelte.

Achterste Erm. Dit esdorp ten zuidoosten van Sleen is ontstaan in de middeleeuwen aan de zuidzijde van de Grote Ermeres. Boerderijen. Een 18de-eeuwse oorsprong hebben enkele in de 19de eeuw gewijzigde hallenhuisboerderijen met langsdeel, zoals Achterste Erm 13 en Achterste Erm 2 (met houten bijschuur). De laatstgenoemde boerderij is blijkens de jaartalankers in 1851 gewijzigd. Achterste Erm 18 is een krimpenboerderij met langsdeel uit 1907.