Monumenten in Nederland. Drenthe

Hoogersmilde
(gemeente Midden-Drenthe)

Langgerekt kanaaldorp, ontstaan nadat in 1614 een uitgestrekt veengebied in de marken van Diever en Leggeloo was gekocht door een groep Amsterdammers onder aanvoering van Adriaan Pauw, die zich hierdoor Heer van Hoogersmilde mocht noemen. De door hen opgerichte Compagnie der Dieverder, Leggeler en Smilder Venen verveende dit gebied. Rond 1730 stagneerde de vervening, maar een nieuwe impuls werd gegeven door de aanleg van de Drentsche Hoofdvaart in 1767-'80. Het dorp, dat ook Oude Smilde werd genoemd, kreeg bebouwing aan beide zijden van de vaart. Na de Tweede Wereldoorlog is aan de westzijde een nieuwbouwwijk tot stand gekomen. Aan de oostzijde staat de televisie-zendmast

Hoogersmilde, Woonhuizen P.R. Roelfsemaweg 20 en 23

van Smilde uit circa 1960.

De Herv. kerk (Rijksweg 178) is een eenvoudige zaalkerk uit 1845 met dakruiter en omlijste ingangspartij, uitgevoerd met neoclassicistische en neogotische detaillering. De naastgelegen pastorie dateert uit circa 1925.

De Geref. kerk (Rijksweg 142), een eenvoudige zaalkerk uit 1916 naar plannen van P.S. Dijkstra, is voorzien van siermetselwerk in rode baksteen en smalle gekoppelde rondboogvensters binnen een rondboogspaarveld. De dakruiter met luidklok is enkele jaren geleden verwijderd, evenals de risalerende topgevelpartij met erker en balkon van de bijbehorende pastorie (Rijksweg 141) uit 1916.

Woonhuizen. De voorm. brugwachterswoning Vaartweg 145 (circa 1890) is een eenvoudig diep pand met gepleisterde hoekpilasters en sluitstenen boven de vensters. De woonhuizen P.R. Roelfsemaweg 20, 22 en 25 en de voorm. directeurswoning P.R. Roelfsemaweg 23 zijn rond 1920 in kalkzandsteen gebouwd nabij de kalkzandsteenfabriek P.R. Roelfsema, voorheen Albino geheten en opgericht in 1904 door de firma Maathuis uit Groningen. De fabriek is inmiddels gemoderniseerd. De bijbehorende arbeiderswoningen Albinoweg 6 en Albinoweg 7-10 (circa 1920) zijn eveneens in kalkzandsteen opgetrokken. Dat geldt ook voor de voorm. brugwachterswoning Rijksweg 221 (circa 1910) en de middenstandswoning Rijksweg 235 (circa 1925).

Horeca. Het voorm. café Rieten Dak (Rijksweg 211) is een rond 1920 in expressionistische stijl gebouwd eenlaagspand met rieten schilddak. Vroeger

[p. 133]

was dit het ontspanningslokaal van de jeugdherberg ‘Us Blauwe Hiem’ in Appelscha. Uit dezelfde tijd is het café Zenderzicht (Rijksweg 182), een eenlaagspand in expressionistische vormen met gebroken schilddak en een hoger opgemetselde middenpartij met pinakelbekroning.

Boerderijen. De rond 1915 gebouwde krimpenboerderijen P.R. Roelfsemaweg 10 en Rijksweg 227 hebben siermetselwerk in de ontlastingsbogen boven de vensters en de inrijdeur van de schuur.

De voorm. coöperatieve stoomzuivelfabriek met korenmaalderij ‘Nooit Gedacht’ (Rijksweg 199-203) werd in 1913 opgericht als vervolg op een rond 1890 gestichte boterfabriek en in 1926 uitgebreid met een kaasmakerij. In 1966 is de fabriek opgeheven. Het gewijzigde fabriekscomplex met verschillende gebouwen is nu een garagebedrijf. De dwarse eenlaags directeurswoning is rond 1915 gebouwd, het tweelaags fabrieksgebouw met plat dak rond 1926.

Het trafohuisje (Oranjekanaal bij de Spiersbrug) dateert uit circa 1930 en heeft een zadeldak en expressionistische details. Kort na de bouw is er een gelijk volume met schilddak tegenaan geplaatst.