Sint Annaparochie, Herv. kerk
De Herv. kerk (Van Harenstraat 1) is een achthoekige centraalbouw met tentdak en achtkantige opengewerkte dakruiter met koepeldakje op een gemetselde onderbouw. Deze kerk in classicistische stijl verrees in 1682 op initiatief van grietman Willem van Haren naar voorbeeld van de rond 1600 gebouwde Herv. kerk van Willemstad en verving een vroeg-16de-eeuwse voorganger. Aan de noordzijde bevinden zich een kleine traptoren en een achtzijdige grafkapel van de familie Van Haren-Hemmema. De ingangen met zandstenen ionische toegangspoortjes zijn verschillende malen verplaatst. Bij de restauratie in 1937-'41 zijn zij teruggeplaatst naar de oorspronkelijke plek en voorzien van portalen. De vensters hebben in 1940 bakstenen montants gekregen. De kerk was eerder in 1846-'47 onder leiding van Th. Romein hersteld.
Inwendig wordt de gemetselde onderbouw van de dakruiter gedragen door vier dorische zuilen, met daartussen een vierzijdig houten gewelf. De deuren van de grafkapel zijn voorzien van koperen gietwerk en doodssymboliek daarboven. De kerk bevat een zwart marmeren epitaaf voor de stichter Willem van Haren († 1708) en zijn echtgenote Elisabeth Hemmema († 1688). Tot de inventaris uit circa 1700 behoren een bijzonder rijke preekstoel in Lodewijk XIV-vormen - met allegorische vrouwenfiguren op de kuippanelen -, een doophek en de herenbank van de familie Van Haren-Hemmema. Het orgel is in 1727 gebouwd door Johannes Radeker.
Overige kerken. De Doopsgez. kerk (Statenlaan 10) is een recht gesloten neoclassicistische zaalkerk uit circa 1860, die rond 1950 een nieuwe voorgevel kreeg. De bijbehorende pastorie (Statenlaan 8) is een eclectisch middenganghuis. In 1926 gebouwd is de Geref. kerk (Van Harenstraat 67), een kruisvormige kerk met portaal, uitgevoerd naar een ontwerp met expressionistische invloeden. De R.K. Vicarie Verrijzenis des Heren ‘De Skûl’ (J.J. Costerstraat 1) is een moderne blokvormige zaalkerk met bijbehorend zusterhuis, gebouwd in 1958-'59 naar ontwerp van P. Starmans.
De voorm. lagere school (Wassenberghstraat 2) is een sober schoolgebouw in neoclassicistische vormen. Het in 1819 gebouwde pand is in 1830 uitgebreid met een aangebouwde onderwijzerswoning.
Het voorm. gasthuis ‘De Vlaswiek’ (Middelweg-West 160) is een E-vormig eenlaagspand met midden- en hoekrisalieten, gebouwd in 1906 in late neorenaissance-stijl.
Het raadhuis (Van Harenstraat 47) is een eenlaagspand met toegangstrap en gebroken schilddak, gebouwd in 1927 in expressionistisch vormen. De geveltop van de risalerende middenpartij draagt het gemeentewapen van Het Bildt.
De boerderij Middelweg-Oost 157 is een boerderij van het kop-hals-romptype. Het voorhuis met zadeldak tussen topgevels, bekroond door schoorstenen met borden, dateert volgens de gevelankers uit 1768.
Woonhuizen. Het neoclassicistische eenlaags herenhuis Van Harenstraat 24 stamt uit circa 1850. Het dwarse woonhuis Van Harenstraat 26 heeft een voorgevel in eclectische vormen uit circa 1860.
Het urinoir (tegenover Stadhoudersweg 1), een sober bakstenen gebouwtje met expressionistische details, is gebouwd rond 1935.
De Alg. begraafplaats (Middelweg-Oost ong.), aangelegd in 1875 en vergroot in 1934, heeft een decoratief ijzeren toegangshek.
Strandhuis ‘Den Bildtpollen’ (Schuringaweg 63), gelegen ten noorden van Sint Annaparochie, is een blokvormig eenlaagspand met grote dakerker, in gebruik als woonhuis annex vergaderzaal van het zeewerend landschap. Het is gebouwd in 1899 in neorenaissance-stijl naar ontwerp van H. Buwalda ter vervanging van het oude Dijks- of Contributiehuis, en in 1927 vergroot.
De voorm. openbare lagere school (Nieuwebildtdijk 292), gelegen ten noorden van Sint Annaparochie is een drieklassige gangschool uit 1902 met neorenaissance-elementen. De school is via een tussenlid verbonden met de gelijktijdig gebouwde onderwijzerswoning.
Boerderijen. Ten noorden van Sint Annaparochie liggen verschillende interessante boerderijen. De kop-hals-rompboerderij Oudebildtdijk 433 heeft een wit geschilderd voorhuis met topgevels bekroond door schoorstenen. Boven de waarschijnlijk laat-18de-eeuwse omlijste ingang in de lange gevel is een dakkapel geplaatst. De schuur is met riet gedekt. De boerderij Fonteinplaats (Oudebildtdijk 435) is een boerderij van het hoekplaatstype en is in 1854 verbouwd naar ontwerp van A.W. Boorsma. De stelpboerderij De Haanburg (Oudebildtdijk 331) dateert uit circa 1870 en is voorzien van een middenrisaliet met zaadzoldervensters. De vleugelmuur links van het middenrisaliet heeft een kelderlicht, de rechter een inrijdeur. Schuringaweg 61 is een kop-hals-rompboerderij uit circa 1900, waarvan het woonhuis en de hals een late neorenaissance-detaillering vertonen. Het blokvormig woonhuis uit 1907 van de boerderij Nieuwebildtdijk 327 is eveneens uitgevoerd in late neorenaissance-stijl. De schuur is met riet gedekt.
Nij Althoenae. Dorp gelegen ten noorden van Sint Annaparochie aan de kruising van de Stadhoudersweg en de Oudebildtdijk. Interessante
kop-hals-rompboerderijen
Sint Annaparochie, Boerderij Fonteinplaats
Auteursrechtelijk beschermd