Peins, Verenigingsgebouw Rehoboth
Bij de ingrijpende verbouwing in 1865 zijn van de middeleeuwse kerk enkele delen van de rond 1300 gebouwde noord- en zuidmuur en een gedeelte van de westmuur behouden gebleven. Rond 1910 is de westgevel gewijzigd. In de geveltoren hangt een door Jurriën Balthasar gegoten klok (1654). De kerk bevat een door L. van Dam & Zn. gebouwd orgel (1867).
Het verenigingsgebouw ‘Rehoboth’ (Dorpsstraat 49) dateert uit 1913. Het eenlaagspand heeft een zorgvuldig gedetailleerde voorgevel met neorenaissance- en jugendstil-elementen.
Schalsum (Skalsum). Terpdorp gelegen op een kwelderwal ten zuidwesten van Peins. De
Herv. kerk (Kerkstraat 4), oorspronkelijk gewijd aan St. Nicolaas, is een eenbeukige kerk met halfrond gesloten koor en een ongelede toren met balustrade en ingesnoerde spits. Schip en koor kwamen in het midden van de 13de eeuw tot stand. Begin 16de eeuw heeft men de kerk iets verhoogd en voorzien van een nieuwe kap met houten tongewelf. In de door steunberen gelede zuidgevel zijn sporen van de oorspronkelijke ingangen en vensters zichtbaar en een deel van een romaans blokfries. De noordmuur is in de 19de eeuw vernieuwd. De mogelijk 13de- of 14de-eeuwse toren is later deels beklampt. Tot de kerkinventaris behoren een rijk gesneden preekstoel (1711), een door L. van Dam & Zn. gebouwd orgel (1862) en verder een rode zandstenen zerk uit 1486 en enkele 17de-eeuwse zerken.
Schalsum bij Peins, Herv. kerk (1985)
De voorm.
pastorie, later burgemeesterswoning (Dorpsstraat 50) is een wit gepleisterd eclectisch herenhuis uit 1883 voorzien van paneellisenen en decoratieve vensteromlijstingen. De
woonhuizen Dorpsstraat 22 en 24 zijn gave voorbeelden van kleine jugendstilvilla's uit circa 1910. Ten noorden van het dorp ligt de
Schalsumermolen (bij Rijksstraatweg 9), een met riet gedekte achtkantige grondzeiler op veldmuren, voorzien van een vijzel. De in 1801 gebouwde poldermolen, die de voormalige Grote Schalsumerpolder bemaalde, is voor het laatst gerestaureerd in 1979.
Zweins (Sweins). Terpdorp gelegen op een kwelderwal ten zuiden van Peins met bij het dorp oorspronkelijk een middeleeuwse stinswier. De Herv. kerk (Hoofdweg 1) is een aan de kopse zijden driezijdig gesloten zaalkerk met koepelvormige dakruiter. De in 1783 ter vervanging van een middeleeuwse voorganger gebouwde kerk heeft grote rondboogvensters en in de westgevel een brede rondboog toegangsdeur. In de dakruiter hangt een door Steven Butendiic gegoten klok (1471). Tot de inventaris uit de bouwtijd behoren de preekstoel, enkele herenbanken en de door Johan Wenthin vervaardigde orgelkast (1785); het instrument is in 1877 door L. van Dam & Zn. ingrijpend gewijzigd. Verder bevat de kerk een zerk in rode Bremersteen (1482), enkele 16de- en 17de-eeuwse grafzerken, waaronder die voor Seerp Fetze van Adelen († 1553) en zijn zoon Klaes († 1567), en een zandstenen epitaaf voor Jaeycke van Vierssen († 1652), echtgenote van Ignatius van Kingma. Ten zuidoosten van Zweins ligt de portierswoning van de gesloopte Kingma State (Kingmatille 12). Tegen het vierkante gebouwtje met tentdak sluit een restant van de oorspronkelijke tuinmuur aan. Deze door pilasters gelede muur heeft een natuurstenen lijst met hoekbollen als afdekking. Een cartouche vermeldt het jaar 1657.
Auteursrechtelijk beschermd