Monumenten in Nederland. Fryslân

Friesland

Metslawier (Mitselwier)
(gemeente Dongeradeel)

Terpdorp, ontstaan enkele eeuwen voor het begin van onze jaartelling. In de 17de eeuw groef men aan de zuidzijde de Morrastervaart. Metslawier ontwikkelde zich in de 19de eeuw tot hoofdplaats van Oostdongeradeel. De lage, enigszins ovaalvormige, terp is afgegraven ter plaatse van de in 1771 afgebroken Unia State. De meeste bebouwing ligt nog steeds binnen de ringweg (Master Fan Loanstrjitte, B. Bekkerstrjitte). Na de Tweede Wereldoorlog is het dorp aan de zuidzijde uitgebreid. Metslawier is een beschermd dorpsgezicht.

De Herv. kerk (Tsjerkebuorren 7) is een driezijdig gesloten zaalkerk voorzien van een ingebouwde toren met ingesnoerde spits. De kerk werd in 1776 gebouwd ter plaatse van een middeleeuwse voorganger. In de in 1925 herstelde toren hangt een door Petrus Overney gegoten klok (1711). Tot de kerkinventaris behoren een preekstoel (1776), een mogelijk door Yge Rintjes van snijwerk voorziene dubbele herenbank met rococokrul (1777), een rijk gesneden rouwbord in Lodewijk XVI-vormen voor Johannes Casparus Bergsma († 1793) en een door J. Radersma gebouwd orgel (1819), afkomstig uit de kerk te Spannum (geplaatst in 1913). Verder bevat de kerk een door H.G. vervaardigde zerk in vroege renaissance-vormen voor Worp van Ropta († 1551) en Wick van Abinga († 1534) en een portretzerk voor Christoffel van Sternsee († 1560) en Cunera van Ropta († 1555).

De (Geref.) Rehobothkerk (B. Bekkerstrjitte 27) is een recht gesloten zaalkerk met houten geveltoren, gebouwd in 1912 naar plannen van J. Booyenga.

Het bejaardentehuis ‘De Skûle’ (Stasjonswei 2) dateert uit 1955 en is een goed gedetailleerd voorbeeld van wederopbouwarchitectuur.

Het voorm. raadhuis annex herberg (B. Bekkerstrjitte 15), een neoclassicistisch pand met gepleisterde hoeklisenen, werd in 1876 gebouwd naar plannen van E. Helder, met D.W. Booyinga als opzichter. In 1883 werd de deur tussen raadhuis en herberg dichtgemetseld. Van 1909 tot 1984 was het hele gebouw in gebruik als raadhuis van Westdongeradeel.

Scholen. De voorm. Chr. landbouwschool (Stationswei 23) dateert uit 1927 en vertoont expressionistische details. De voorm. Chr. lagere school (Master fan Loanstrjitte 33) is in 1922 gebouwd als een tweeklassige gangschool en in 1931 uitgebreid met een derde lokaal.

Woonhuizen. Het dwarse eenlaagspand Tsjerkebuorren 8, met vlechtingen in de topgevel en de datering ‘1770’, diende lange tijd als schoolmeesterswoning. Het vergelijkbare woonhuis Tsjerkebuorren 6 stamt vermoedelijk uit dezelfde tijd, evenals het dwarse huis Roptawei 10, dat in het midden is onderkelderd. Het gepleisterde middenganghuis B. Bekkerstrjitte 5 is een streng neoclassicistisch pand uit circa 1840 met ranke pilasters en een hoger opgaande middenrisaliet met rondboogvensters. Vergelijkbaar maar iets groter is de in 1848 voor burgemeester J.H. van Haersma de With gebouwde villa B. Bekkerstrjitte 19. Het midden-19de-eeuwse middenganghuis Roptawei 8 heeft eclectische details. De villa Nij Ropta (Roptawei 18) uit circa 1932 vertoont zakelijk expressionistische vormen.

Boerderijen. Van de laat-18de-eeuwse kop-hals-rompboerderij Master

[p. 231]

Metslawier, Boerderij Oldersma State (1981)

Fan Loanstrjitte 25 rest sinds 1906 enkel nog het voorhuis. Andere voorbeelden van kop-halsrompboerderijen zijn Skipfeartsein 7-9 (vermoedelijk begin 19de eeuw) en Master Fan Loanstrjitte 31 (circa 1860). De grote stelpboerderij Oldersma State (B. Bekkerstrjitte 17) heeft een geheel ingebouwd woonhuis met toegangstrap en omlijste ingang met gesneden bovenlicht. Het geheel is gedateerd 1839, maar waarschijnlijk slaat dit slechts op de inbouw van het woonhuis, toen de mogelijk 18de-eeuwse kop-hals-rompboerderij een andere oriëntatie kreeg door de sloop van het voorhuis aan de Tsjerkebuorren.

De herberg ‘Café Veldzicht’ (Roptawei 14) is in opzet een boerderij, waarvan het woongedeelte in 1834 als herberg werd ingericht. Dat deel werd in 1877 verbouwd en kreeg rond 1906 het huidige aanzien met jugendstil-details.

De windmolen ‘Ropta’ (Roptawei 2) is een met riet gedekte achtkantige stellingmolen op gemetselde onderbouw. De molen werd in 1836 gebouwd als korenen pelmolen door molenbouwer R. van de Werf in opdracht van D.J. Sluiter op de plaats van de gesloopte Roptastins. In 1840 werd de molen tijdens een zware storm omver geworpen en vervolgens als stellingmolen verhoogd herbouwd. De molen is in 1996 gerestaureerd.

Het voorm. station (Stasjonswei 27) werd in 1909-'10 gebouwd als haltegebouw derde klasse van de Noord-Friesche Locaalspoorwegmaatschappij aan de tak naar Anjum van de spoorlijn Leeuwarden-Dokkum-Metslawier (opgeheven in 1936). Het eenlaagspand met iets uitspringend deel met topgevel doet nu dienst als notariskantoor.

De Herv. kerk van Wetsens (Opgong 1), gelegen ten zuidwesten van Metslawier op een vrijwel geheel afgegraven radiale terp, is een oorspronkelijk aan St. Vitus gewijde eenbeukige kerk. Het inwendig rond en uitwendig vijfzijdig gesloten tufstenen koor dateert uit de eerste helft van de 12de eeuw; de hoeken hebben restanten van tufstenen kralen. Het tufstenen schip kwam in de tweede helft van de 12de eeuw tot stand en kreeg in de 13de eeuw twee gewelven. De noord- en de zuidgevel worden geleed door een doorgaand spaarveld met afsluitend rondboogfries. Aan de zuidzijde bevinden zich bouwsporen van een verdwenen kapelaanbouw. Bij een verhoging van de kerk begin 16de eeuw heeft men de gewelven verwijderd en een nieuwe kap geplaatst. De laat-gotische ingang is uit dezelfde tijd. In 1836 zijn in het koor rondgesloten vensters aangebracht. Na de instorting van de toren kwam in 1842 de driezijdig gesloten westgevel met hangende klokkenstoel tot stand. Bij de restauratie van 1973-'74, naar plannen van P.B. Offringa, is ter plaatse van de verdwenen nevenkapel een houten aanbouw geplaatst. De preekstoel in de kerk dateert waarschijnlijk uit 1836.

De Herv. kerk van Jouswier (Bergsmawei 3), gelegen op een grotendeels afgegraven terp ten zuiden van Metslawier en oorspronkelijk gewijd aan St. Petrus, is een kleine eenbeukige kerk met vierzijdig gesloten koor en een zadeldaktoren van twee geledingen. De

Jouswier bij Metslawier, Herv. kerk

kerk werd in 1557 gebouwd. In 1823 zijn de kerkramen vernieuwd en in 1858 heeft men de kerk wat verhoogd en voorzien van een nieuwe kap met tongewelf. De huidige toren met vleugelmuren verrees in 1752 en werd in 1915 beklampt. In de toren hangt een door Hermanus gegoten klok (1395). De kerk is in 1978 gerestaureerd, waarbij de bepleistering uit 1876 is verwijderd, en opnieuw gerestaureerd in 1987. Tot de inventaris behoren twee rijk gesneden rouwborden in rococo-vormen voor Willem Bergsma († 1774) en Remelia Schik († 1781), een rouwbord in empire-vormen voor Lucia Petronella Bergsma († 1831), een preekstoel met gietijzeren decoraties (mogelijk uit 1858) en een door de gebroeders Adema gemaakt kabinetorgel (1872).

De Herv. kerk van Niawier (Nijewier), gelegen ten westen van Metslawier op een lage terp met een rechthoekige structuur, is een driezijdig gesloten zaalkerk met houten geveltoren. De kerk werd in 1678 uit oud materiaal herbouwd en heeft boven de poortvormige ingang een stichtingssteen. Tot de inventaris van de in 1817 gerepareerde kerk behoren een preekstoel uit 1678 en een door J.A. Hillebrand gebouwd orgel (1818).