Binnenhaven. Er werden daarbij zeewerende maatregelen genomen. De eind 19de eeuw belangrijk geworden Zuiderzeevisserij en aanverwante bedrijvigheid, zoals de visrokerij, verdwenen na de aanleg van de Afsluitdijk en het begin van de gedeeltelijke inpoldering van de Zuiderzee (nu IJsselmeer) vanaf 1936. Nieuwe middelen van bestaan werden recreatie en industrie. Vanaf circa 1930 kwam aan de noordzijde, nabij de Parkstraat, een uitbreiding met een rechthoekig stratenplan tot stand. Na de Tweede Wereldoorlog is Lemmer aan de zuidoostzijde uitgebreid, evenals aan de westzijde, waar onder meer recreatiewoningen en een jachthaven tot stand kwamen. Aan de zijde van het IJsselmeer is buitengaats een industrieterrein aangelegd.
De Herv. kerk (Kerkhof 1) is een driezijdig gesloten zaalkerk met een driezijdig gesloten noordelijke dwarsarm en een half ingebouwde toren voorzien van een houten achtkantige lantaarn en een opengewerkt achtkant met koepeldak. De kerk werd in 1716 gebouwd onder leiding van meester-timmerman Auke Bouwes Disma, ter vervanging van een 16de-eeuwse voorganger. Het bouwjaar is met jaartalankers aangegeven op de toren. De dwarsarm heeft men in 1759 toegevoegd. Aan de zuidzijde werd in 1870 de consistorie gebouwd.
Het kerkinterieur wordt gedekt door houten tongewelven. In het schip zijn kort na de bouw gewelfschilderingen aangebracht met onder meer voorstellingen van de sterrenhemel, vogels en wolken. Tot de inventaris behoren een door Gerben Jelles Nauta vervaardigde preekstoel (1745), versierd met bijbelvoorstellingen, een doophek en een door D.S. Ypma gebouwd orgel (1842; gewijzigd in 1863 en gerestaureerd in 1986). In de kerk liggen diverse 18de- en 19de-eeuwse grafzerken, waaronder die van Nanne Aenea († 1768), bijgenaamd Tetje Nannes, die de eerste steen van de kerk legde.
De kerk van de Geref. Gemeente (Turfland 60) is een eenvoudige recht gesloten zaalkerk uit circa 1840.
De voorm. synagoge (Schans 29), een recht gesloten zaalgebouw uit 1866 met rondboogfriezen, is thans een woonhuis.
De Geref. kerk (Niewburen 36) is een zaalkerk met een half ingebouwde toren van vier geledingen met ingesnoerde spits, gebouwd in 1889 naar een neogotisch ontwerp van Tj. Kuipers. De kerk bevat een door de firma Rholfind uit Osnabrück gebouwd orgel (1922). De pastorie (Nieuwburen 38) en het kerklokaal (Nieuwburen 34), beide met neorenaissance-vormen, zijn gelijktijdig met de kerk naar ontwerp van Tj. Kuipers gebouwd.
De R.K. St.-Willibrorduskerk (Schans 49) is een driebeukige pseudobasilikale kerk met driezijdig gesloten koor en een doopkapel tegen de toren van drie geledingen en ingesnoerde naaldspits. De neogotische kerk werd in 1897-1901 gebouwd naar ontwerp van N. Molenaar ter vervanging van een voorganger uit 1767. Tot de neogotische inventaris uit de bouwtijd behoort onder meer een door Molenaar ontworpen hoofdaltaar (1900), uitgevoerd door atelier Mengelberg net als de preekstoel en de zijaltaren. De gebrandschilderde ramen in de zijbeuken zijn vervaardigd door J. Colette (1943-'45), enkele andere door J. Nicolas. Tegen de kerk staat het uit 1927 daterende verenigingsgebouw ‘Us Thús’. De pastorie (Schans 47) dateert uit 1907 en is eveneens door Molenaar ontworpen.
Het voorm.
raadhuis annex waag (Nieuwburen 1) werd rond 1770 gebouwd als een tweelaags blokvormig pand met aangebouwd eenlaags waaggedeelte. Vanaf 1810 was in het raadhuis ook het kantongerecht gevestigd. De waag kreeg in 1859 een verdieping. In 1898 verplaatste men de ingang van het raadhuis naar de zijde aan de Gedempte Gracht, waar een nieuwe voorgevel met neoclassicistische vormen werd opgetrokken. De ingang heeft een klein, overdekt natuurstenen bordes met trappen.
Lemmer, Woonhuizen Langestreek 29-31
De overhuiving op corintische zuilen is voorzien van het grietenijwapen van Lemsterland. Inwendig bevindt zich in de voorm. burgemeesterskamer een door J.C.W. Becker geschilderd schoorsteenstuk (1793).
Het postkantoor (Nieuwburen 10) werd gebouwd in 1906 naar plannen van rijksbouwmeester C.H. Peters, in simpele, op de neogotiek geënte vormen.
Het voorm. Waterschapshuis van het waterschap De Zeven Grietenijen en Stad Sloten (Kortestreek 9) is een diep pand uit circa 1915 met rationalistische elementen. In de voorgevel zijn de wapens van de betrokken gemeenten geplaatst.
Woonhuizen. Rond 1750 gebouwd is het huis Langestreek 1b met souterrain, bordes, ingangsomlijsting en een dakkapel met gesneden klauwstukken. In Lemmer staat een aantal diepe panden met gedecoreerde 18de-eeuwse klokgevels, zoals Schulpen 5 (1762). Klokgevels met grote kuifstukken en aanzetkrullen hebben Oudesluis 9 (1773), met souterrain en omlijste ingang, Langestreek 22 (1776), met 19de-eeuwse deur en gesneden bovenlicht, en Nieuwburen 24 (1776), waarvan de pui jonger is. De dwarse eenlaags huizen Turfland 55-56 en Kortestreek 27 worden beide gesierd door een smalle gedecoreerde klokgevel uit 1758. Eenvoudige laat-18de-eeuwse eenlaagspanden zijn Langestreek 13 (1775), Langestreek 12 (1799) en Oudesluis 7.
Uit 1858 dateert het blokvormige herenhuis Kortestreek 16 met neoclassicistische ingangsomlijsting en kroonlijst. Laat-19de-eeuwse blokvormige huizen zijn Nieuwburen 32 (circa 1890), met
Auteursrechtelijk beschermd
