Jirnsum (Irnsum)
(gemeente Boarnsterhim)
Dorp, ontstaan in de vroege middeleeuwen als een terpdorp op een kwelderrug langs de Boorne. Jirnsum ontwikkelde zich al vroeg tot wegdorp. In de 20ste eeuw zijn uitbreidingen aan de westzijde tot stand gekomen.
De Herv. kerk (Rijksweg 184) is een zaalkerk met vijfzijdige koorsluiting en een half ingebouwde toren van drie geledingen met spits en frontalen. De in 1877 door J. Nijdam in eclectische vormen gebouwde kerk heeft een neogotische ingangspartij. In de toren hangt een door Gobel Moer gegoten klok (1488), afkomstig uit Stavoren. De voorm. pastorie (Rijksweg 129) dateert uit circa 1877.
De Doopsgez. kerk (Rijksweg 138) is een zaalkerk met omlijste ingang en aangebouwde woning (IJsbaanstrjitte 56). De in 1684 gestichte kerk kreeg de huidige vorm in 1866. Het interieur is in 1848 en in 1940 vernieuwd.
De R.K. St.-Marcuskerk (Rijksweg 29) is een moderne zaalkerk met een ongelede klokkentoren en een pastorie rond een binnenplaats. Het geheel is in 1965-'66 gebouwd naar ontwerp van H. van Wissen ter plaatse van een kerk uit 1864. In de toren hangen klokken uit 1604 (Gregorius van Hall) en 1662 (Jurien Balthasar).
Scholen. De voorm. openbare lagere school (Rijksweg 180) is in 1877 gebouwd als een gangschool met eclectische elementen. De voorm. onderwijzerswoning (Rijksweg 182) is een eenlaagspand met verhoogd middenrisaliet uit dezelfde periode. De voorm. R.K. lagere school (Rijksweg 40) en de bijbehorende onderwijzerswoning (Rijksweg 42) dateren uit circa 1930.
Woonhuizen. Het dorp heeft voornamelijk eenlaags woonhuizen. Voorbeelden van middenganghuizen in het dorp zijn het
Bordahûs (Rijksweg 154;
Jirnsum, Herv. kerk
circa 1870),
Rijksweg 70 (circa 1880) en
Rijksweg 74-76 (circa 1890). De dubbele arbeiderswoning
Rijksweg 82-84 dateert uit circa 1900, evenals het huis
Rijksweg 120 met een neorenaissance-topgevel.
Rijksweg 59 uit 1904 is de voorm. directeurswoning van de vroegere zuivelfabriek. Het rond 1865 gebouwde huis
Helena (Rijksweg 55-57) kreeg circa 1905 een verdieping met jugendstil-vormen. Uit dezelfde tijd zijn het voorm. winkelpand
Rijksweg 89 en de met neorenaissance-elementen uitgevoerde rentenierswoning
Rijksweg 186 (1906); het laatste pand heeft een tot topgevel opgetrokken hoekrisaliet. Iets jonger zijn
Rijksweg 98 (circa 1910) en de deels wit geschilderde panden
Rijksweg 13 (circa 1910) en
Rijksweg 15 (circa 1915) met samengestelde kappen. De dubbele arbeiderswoningen
Rijksweg 28-34 en
20-26 dateren respectievelijk uit 1919 en 1920. Het rond die tijd gebouwde huis
Rijksweg 35 heeft een gebroken kap en een hoger opgetrokken hoekrisaliet.
Boerderijen. De boerderij
De Leare (Learewei 22) is van oorsprong een oud-Fries langhuis. Het voorhuis draagt het jaartal ‘1663’. De daar tegenaan gebouwde Friese schuur is 19de-eeuws.
Rijksweg 2 is een kop-hals-rompboerderij uit circa 1870 met onderkelderd voorhuis. De in 1871 gebouwde stelpboerderij
Van Helomastate (Learewei 3) heeft een onderkelderd woongedeelte en mezzanino. De
Jirnsum, Boerderij Gravinnewei 1
stelpboerderijen
Gravinnewei 1 (circa 1910) en
Rijksweg 38 (circa 1915) hebben een hoger opgetrokken middenrisaliet.
Pakhuizen. Het voorm. pakhuis Rijksweg 117 is een dwars pand uit circa 1880. Het voorm. pakhuis Rijksweg 107 heeft een voorgevel met expressionistische invloeden uit circa 1930.
Friens. Terpdorp ten noorden van Jirnsum. De Herv. kerk (Van Sytzamawei 1) is een driezijdig gesloten zaalkerk voorzien van een geveltoren met ingesnoerde spits. De huidige kerk kwam in 1795 tot stand ter plaatse van een middeleeuwse voorganger. In de in 1906 naar ontwerp van H.H. Kramer toegevoegde geveltoren hangt een 13de-eeuwse klok. De kerk is in 1987-'89 gerestaureerd. Het meubilair in de kerk dateert uit 1886. Verder bevat de kerk dertien rouwborden (1637-1843) en diverse gebeeldhouwde grafzerken (1607-1759) van de familie Van Sytzama. De bekroning in Lodewijk XV-stijl van de overhuifde herenbank (1764) van deze familie is in de galerijbalustrade verwerkt. Op het kerkhof bevinden zich diverse laat-19de- en 20ste-eeuwse zerken van de familie Van Sytzama. De in 1868 gebouwde stelpboerderij Beslingadijk 15 heeft een gedeeltelijk uitgebouwde melkkelder.
Auteursrechtelijk beschermd