Blauwhuis (Blauhus)
(gemeente Wymbritseradiel)
Dorp, waarvan de naam is ontleend aan Het Blauwhuis, de zetel met blauwe dakbedekking van het polderbestuur van het in 1632 drooggelegde Sensmeer. De buurtschap kwam eind 18de eeuw tot ontwikkeling als katholieke enclave en werd rond 1930 enigszins uitgebreid. Pas in 1950 kreeg Blauwhuis de status van dorp.
De R.K. St.-Vituskerk (Vitusdijk 27) is een forse driebeukige basilikale kruiskerk met vijfzijdig gesloten koor, dakruiter, aangebouwde kapellen en een toren van drie geledingen voorzien van een spits met frontalen. Aan de zuidzijde staat tegen het transept een toren met tentdak. De neogotische kerk werd in 1868-'71 gebouwd naar ontwerp van P.J.H. Cuypers, met C.H. Peters als opzichter, en is in 1991 gerestaureerd. Het interieur wordt gedekt door kruisribgewelven op een alternerend stelsel van kolommen en pijlers; de dwarskapellen hebben houten tongewelven. De polychromie van het interieur en de muurschilderingen in koor en sacristie zijn oorspronkelijk. De door atelier Cuypers-Stolzenberg geleverde inventaris, uitgevoerd door Klumpkens, is nog grotendeels aanwezig, zoals het ciboriumaltaar, het triomfkruis en de preekstoel. Uit de bouwperiode dateren ook de gebrandschilderde ramen van J. Nicolas.
De pastorie (Vitusdijk 29) is gelijktijdig met de kerk naar ontwerp van P.J.H. Cuypers gebouwd. Op het kerkhof bevinden zich een houten baarhuisje
Blauwhuis, R.K. St.-Vituskerk
(circa 1870), een kruisigingsgroep (1870) en enkele interessante grafmonumenten, zoals het neogotisch grafmonument voor Klaas Jacobs Hettinga († 1886) en zijn gezin, een grafmonument in de vorm van een Piëta voor pastoor G.J. Evers († 1892) en een grafmonument met kruis en engel op postament voor S.Y. Ydema († 1917) en zijn vrouw C.K. Witteveen († 1909).
De R.K. lagere St.- Gregoriusschool (Looswei 4) is een middengangschool uit 1920-'21 met expressionistische details.
De woonhuizen Vitusdijk 31-35 zijn neoclassicistische eenlaags middenganghuizen uit circa 1875.
Het klokhuis van Greonterp (Greonterp 10), ten zuidwesten van Blauwhuis, staat op het omgrachte kerkhof van een in 1780 gesloopte kerk. Het klokhuis stamt uit 1822 en heeft een vierkante stenen onderbouw en een met leien gedekt piramidedak, dat overgaat in een achtkantige spits. In het klokhuis hangt een door Steven Butendiic gegoten klok (circa 1465).
De Herv. kerk van Westhem (Westhim) (Feytebuorren 1), gelegen ten zuidoosten van Blauwhuis, is een driezijdig gesloten zaalkerk met ongelede zadeldaktoren. De toren dateert uit de 13de eeuw en is in 1956 gerestaureerd. In de toren hangen een klok uit 1353 en een door Jacob Noteman gegoten klok (1639). De kerk kwam in 1708 tot stand ter vervanging van een middeleeuwse voorganger en bevat een 17de-eeuwse preekstoel en vier laat-18de-eeuwse grafzerken voor leden van de familie Ykema.
De Herv. kerk van Wolsum (Wolsumerwei 11), gelegen ten noordoosten van Blauwhuis, is een driezijdig gesloten zaalkerk met eclectische elementen, voorzien van een houten geveltoren met ingesnoerde spits. De rond 1870 gebouwde kerk bevat een 17de-eeuwse preekstoel en een door L. van Dam gebouwd orgel (1915). In de toren hangt een 15de-eeuwse klok.
Abbega (Abbegea). Dit terpdorp ten oosten van Blauwhuis is ontstaan in de middeleeuwen. De Herv. kerk (Wartenterp 18) is een driezijdig gesloten zaalkerk met een ongelede toren voorzien van een houten bovenbouw met omgang en ingesnoerde spits. De middeleeuwse kern van de kerk is in 1809 ommetseld. Vermoedelijk heeft men toen ook de torenopbouw aangebracht. In de toren hangt een door Jacob Noteman gegoten klok (1647). De kerk bevat een door Bakker & Timmenga gebouwd orgel (1923). Ten zuiden van het dorp staat aan het Hissemeer een elektrisch gemaal (Twiska ong.), gebouwd in 1925 door het Waterschap Heeg. Het trafohuisje uit dezelfde tijd levert via een bovenleiding stroom aan het gemaal.
Wolsum bij Blauwhuis, Herv. kerk
Auteursrechtelijk beschermd