Monumenten in Nederland. Gelderland

Poederoijen
(gemeente Lingewaal)

Dorp, ontstaan in de vroege middeleeuwen op een stroomrug. Een groot deel van de bebouwing van dit dijkdorp is als gevolg van branden en een overstroming in 1861 verloren gegaan. Ten oosten van het dorp lag vroeger het kasteel Huis Poederooien.

De Herv. kerk (Maasdijk 42), oorspronkelijk gewijd aan St. Johannes de Evangelist, is een recht gesloten zaalkerk met een toren van drie geledingen met ingesnoerd tentdak. De toren verrees in de tweede helft van de 15de eeuw. De zaalkerk werd in 1897 gebouwd ter vervanging van een afgebrande voorganger. De kerk bevat een grafzerk uit 1681. Tot de inventaris uit de bouwtijd van de zaalkerk behoren de preekstoel, het doophek en enkele diakenbanken. De voorm. pastorie (Maasdijk 13) dateert uit 1876.

De Geref. kerk (Maasdijk 62) is een

Poederoijen, Kasteel Loevestein

eenvoudige zaalkerk met rondboogvensters en een zadeldak tussen tuitgevels, gebouwd rond 1850

Het woonhuis Maasdijk 52 is een eenlaagspand uit 1930 naar ontwerp van A. Tankens.

Boerderijen. In het dorp staan enkele haaks op de rivierdijk gelegen 19de-eeuwse hallenhuisboerderijen met dwars voorhuis, zoals Maasdijk 44 (circa 1850), met zeer breed voorhuis en aan de achterzijde een dakoverstek, Maasdijk 34 (circa 1870), met naastgelegen voorm. paardenstal (circa 1905), en Maasdijk 36 (1897), met aan de achterzijde een deels dicht gezet dakoverstek. Evenwijdig aan de dijk ligt de boerderij Maasdijk 38 (circa 1850), waarvan het smalle voorhuis in 1894 na een brand is gewijzigd en het achterhuis bij een restauratie met oude materialen is vernieuwd. Eveneens evenwijdig aan de dijk liggen de boerderijen De Korenhof (Maasdijk 71; circa 1830), met wolfdak, en Maasdijk 15 (circa 1900), met zadeldak. Ten noordwesten van de dorpskern liggen de 18de-eeuwse hallenhuisboerderij Maasdijk 104, met dwars voorhuis en dwarsdeel, en het gepleisterd eenlaags woonhuis op L-vormige plattegrond Maasdijk 85, (circa 1860) en daarnaast een houten schuur.

De voorm. batterij aan de Maasdijk, gelegen ten noordwesten van het dorp, is in 1879-'86 aangelegd als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, ter verdediging van de Afgedamde Maas, de dijk en de nabij gelegen inundatiesluizen. Het is een half-ellipsvormig drielaags bomvrij gebouw met een aarden dekking.

De gedenksteen aan de Van Heemstraweg, gelegen ten noordwesten van het dorp nabij de Afgedamde Maas, herinnert aan de scheiding van Maas en Waal in 1883. De in 1904 opgerichte, grillig gevormde, staande plaat graniet is voorzien van een opschrift en een stilistische weergave - met zweepslagvormen - van de rivieren.

Kasteel Loevestein (Loevestein 1), gelegen op geruime afstand ten noordwesten van Poederoijen bij de samenkomst van de Waal en de Afgedamde Maas, is een compact, onderkelderd kasteel met kleine binnenplaats en een omwalling met bastions. Het oudste deel van het rond 1365 door Dirk Loef van Horne gestichte kasteel is de Ridderof Waaltoren (noordoosthoek), die aanvankelijk veel lager was - de bouwsporen van kantelen zijn nog zichtbaar - en die tussen 1461 en 1466 werd verhoogd. Kort na de Waaltoren verrezen achtereenvolgens in de 14de eeuw nog de westvleugel met de hoge zaaltoren met uitgebouwde traptoren en de Keuken- of

[p. 277]

Maastoren (zuidoosthoek). Tussen de genoemde hoektorens met lage, ingesnoerde spitsen staat de poortoren, die in de loop van de 15de eeuw verrees toen de binnenplaats met een schildmuur werd afgesloten. Het interieur van het kasteel bevat een 15de-eeuwse muurschildering met kruisigingsscène en op een schouw een laat-15de-eeuwse schildering met de wapens van Albrecht van Saksen-Meissen en Philips de Schone. Van de oude voorburcht resteert de laat-14de-eeuwse ronde Kruittoren of Barbarije.

Eind 17de eeuw, toen Loevestein als fort werd opgenomen in de Hollandse Waterlinie, verving men de laat-15de-eeuwse omwalling door een onregelmatige vijfhoekige omwalling met bastions. Die vestingwerken kregen in 1700-'10 hun huidige vorm. Op de voorburcht bouwde men rond 1730 een gepleisterd tweelaags officierslogement, een school met onderwijzerswoning, een rij eenlaags soldatenhuisjes en enkele huizen voor lagere officieren. Schotse militaire brachten in het officierslogement schilderingen aan die een vrouw en mannen in traditionele kilt weergeven (circa 1750). In 1781 werd het langgerekte Arsenaal toegevoegd. Om Loevestein als blindeerbaar reduit voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie geschikt te maken, werden in 1853 ingrijpende verbouwingen uitgevoerd. Zo werden onder meer de keldergewelven van de zaaltoren verwijderd. In 1883 werd een kazemat in de oostwal aangelegd. Officieel werd fort Loevestein als vesting pas in 1951 opgeheven, waarna het complex tussen 1975 en 1986 ingrijpend is gerestaureerd.