Monumenten in Nederland. Gelderland

Otterlo
(gemeente Ede)

Dorp, ontstaan in de vroege middeleeuwen op het Veluwse dekzandgebied. In de loop van de tijd kwam een esdorp tot ontwikkeling. Van 1909 tot 1920 verwierf A.G. Kröller als jachtgebied grote heide- en bosgebieden tussen Otterlo en Hoenderlo. In 1928 ontstond hieruit de stichting De Hooge Veluwe en in 1935 het Nationaal Park De Hoge Veluwe. De Herv. kerk (Kerklaan 12) is een eenbeukige kerk met hoger, driezijdig gesloten koor en een slanke ongelede toren met ingesnoerde naaldspits. Het gotische schip zonder steunberen verrees begin 14de eeuw, het laat-gotische koor eind 15de eeuw. De toren met karakteristieke diepe ingangsnis verrees in de 15de eeuw en werd begin 16de eeuw verhoogd. In 1832 en 1865 onderging de kerk ingrijpende verbouwingen. De consistoriekamer bij het koor dateert uit 1920. Bij de restauratie in 1968-'73 werd de kerk ontpleisterd. Het interieur wordt gedekt door een houten tongewelf (schip) en een kruisribgewelf (koor), beide gereconstrueerd bij de restauratie. De kerk bevat een preekstoel met flankerende ouderlingbanken in laat-maniëristische vormen (1680); een deel daarvan werd na brand in 1941 in 1973 aangevuld. In het koor ligt een hardstenen grafzerk voor Judith van Broeckhuysen (†1623).

Het jachtslot St. Hubertus (Apeldoornseweg 256), gelegen ten noordoosten van Otterlo in het Nationaal Park De Hoge Veluwe, is een fraai aan een vijver gelegen buitenhuis op complexe plattegrond met een hoge slanke zadeldaktoren. Het werd in 1915-'20 in

[p. 274]

Otterlo, Jachtslot St. Hubertus

rationalistische vormen gebouwd naar plannen van H.P. Berlage voor A.G. Kröller. De plattegrond van hoofdgebouw en vleugels vertoont overeenkomsten met een gestileerd hertengewei en refereert daarmee aan de legende van St. Hubertus. Het interieur met zijn kenmerkende toepassing van geglazuurde baksteen is, evenals het door Berlage ontworpen meubilair, nagenoeg ongewijzigd bewaard gebleven. De vleugels van het hoofdgebouw omsluiten een voorplein en zijn door hekken verbonden met een hondenkennel aan de noordzijde. Het gebouw heeft aan weerszijden een tuin, met op de hoeken aan de vijverzijde elk een theekoepel. Aan de straatzijde staat een door Berlage ontworpen dienstgebouw met woningen, garages en stallen (Apeldoornseweg 228-230), gebouwd in 1917-'20 in vormen

Otterlo, Jachtslot St. Hubertus (1995)

die verwijzen naar het werk van F. Lloyd Wright. Ten westen van het jachtslot staat het door J. Mendes da Costa vervaardigde gedenkteken voor Christiaan de Wet (De Wetweg ong.) uit 1920.

Het Kröller-Müller museum (Wildbaanweg 8), gelegen ten oosten van Otterlo, is een langgerekt eenlaags museumgebouw met interne patio, gebouwd in 1938 als tijdelijk bedoelde huisvesting van de kunstcollectie van mw. H.E.L.J. Kröller-Müller. H. van der Velde ontwierp in 1921 dit in baksteenfunctionalisme uitgevoerde ‘provisorium’ met platte daken en veel bovenlicht voor de schilderijen, nadat bleek dat zijn ambitieuzer museumplan uit 1919 vanwege de slechte economische situatie niet kon worden uitgevoerd. Van der Velde maakte ook de plannen voor de in 1953-'54 uitgevoerde oostelijke uitbreiding met aula en beeldenzaal. Na een restauratie in 1971 volgde in 1975-'77 een uitbreiding naar plannen van W.G. Quist, waarbij de ingang aan de oostzijde kwam te liggen.

De fraai gelegen museale beeldentuin naar ontwerp van J.T.P. Bijhouwer werd in 1961 geopend en in 1988 uitgebreid met een beeldenbos. In 1965 herbouwde men in de beeldentuin het door G.Th. Rietveld voor Park Sonsbeek ontworpen expositiepaviljoen uit 1954. Aan de zuidzijde van het huidige museum liggen de fundamenten van het oorspronkelijk in 1919 ontworpen ambitieuzere museum. Op de Franse Berg bevindt zich de familiebegraafplaats Kröller-Mröller (1946), bestaande uit een grafkelder met twee zandstenen grafzerken voor A.G. Kröller (†1941) en mw. H.E.L.J. Kröller-Müller (†1939).

Het vliegveld Deelen (Delenseweg), gelegen ten zuidoosten van Otterlo, werd in 1940 door de Duitsers aangelegd en ingericht voor de Luftwaffe. Daartoe ontstonden enkele gebouwen in traditionalistische vormen. Na de Tweede Wereldoorlog is het als militair vliegveld door de Nederlandse luchtmacht in gebruik genomen.