Ophemert
(gemeente Neerijnen)
Dorp, ontstaan in de vroege middeleeuwen op een stroomrug. Ten noorden van de dorpskern werd in de 14de eeuw Huis Ophemert gesticht. In de loop van de tijd kwam een gestrekt esdorp tot ontwikkeling langs de Waalbandijk en de min of meer daaraan evenwijdige wegen. Na de Tweede Wereldoorlog is Ophemert in noordwestelijk richting uitgebreid.
De Herv. kerk (Molenstraat 17), oorspronkelijk gewijd aan St. Lambertus, is een eenbeukige kerk met driezijdig gesloten koor en een toren van drie geledingen met ingesnoerde spits. De laatgotische, met tufsteen beklede toren en het bakstenen koor dateren uit de eerste helft van de 16de eeuw. Het tijdens de Tweede Wereldoorlog beschadigde schip is rond 1955 herbouwd in gotiserende trant naar plannen van N.J. Kruizinga. Inwendig wordt het koor gedekt door een netgewelf. Tot de inventaris behoren een barokke preekstoel (1662), drie rouwborden (18de eeuw) en een door C.G.F. Witte gebouwd orgel (1859) met een door H.B. Scheuerman vervaardigde orgelkast (1988).
Huis Ophemert (Dreef 2) is een omgracht en onderkelderd rechthoekig huis met schilddak. Het is ontstaan uit een 14de-eeuwse woontoren en kreeg rond 1700 de huidige opzet. In de eerste helft van de 19de eeuw heeft men aan de voorzijde een lagere, smalle ingangspartij met trappenhuis toegevoegd. In nissen boven de ingang staan twee beelden uit circa 1420; een geharnaste ridder en een edelvrouw, waarschijnlijk afkomstig van een grafmonument van de familie Van Renesse. Op het ommuurde voorplein staan twee kleine achthoekige hoekpaviljoens met koepeldak uit circa 1700. Op de voorm. voorburcht staat een gepleisterd 19de-eeuws bouwhuis. Bij de toegang bevinden zich twee bakstenen pijlers met gebeeldhouwde schilddragende leeuwen, voorzien van de wapens van Mackay en De Cock van Haeften.
Woonhuizen. Het gepleisterde neoclassicistische landhuis De Kapelhof (Waalbandijk 27) is in 1850 gebouwd voor burgemeester G.A.A.C. Valkis. Uit dezelfde tijd dateert het gepleisterde eenlaags herenhuis De Beukenhof (Molenstraat 22) met achteraanbouw en vrijstaande laat-19de-eeuwse schuur.
Boerderijen. De hallenhuisboerderij Abtdij (Akkersestraat 17) is voorzien van een deels tweebeukig dwars voorhuis, een achterhuis met dakoverstek en een naastgelegen bijschuur. Het voorhuis met overwelfde kelder is in de kern een restant van een middeleeuwse bouwhof van de St.-Paulusabdij te Utrecht. Het geheel is in 1895 gewijzigd. De hallenhuisboerderij met dwars voorhuis Uilenburgsestraat 49 dateert blijkens de jaartalankers uit 1851. Aan de achterzijde heeft het een deels dicht gezet dakoverstek. Op het erf staat een gepleisterd bakhuisje. Ook de boerderij Molenstraat 44 uit 1915 heeft een dakoverstek aan de achterzijde.
Auteursrechtelijk beschermd