Herwijnen
(gemeente Lingewaal)
Dorp, ontstaan in de vroege middeleeuwen op een stroomrug. In de loop van de tijd kwam een langgerekt dijkdorp tot ontwikkeling. Na de Tweede Wereldoorlog is Herwijnen naar het noorden uitgebreid.
De Herv. kerk (Waaldijk 139) is een eenvoudige zaalkerk met houten dakruiter boven de voorgevel, gesticht in 1823. De kerk bevat een door K.M. van Puffelen gebouwd orgel (1858). De voorm. pastorie (Waaldijk 137) dateert uit 1884.
De voorm. openbare lagere school (Waaldijk 127) uit circa 1885 bestaat uit een middenvleugel met twee naar voren springende haakse zijvleugels.
Woonhuizen. Het neoclassicistische herenhuis Huis Kerkenstein (Waaldijk 76) is een wit geschilderd, tweebeukig pand, gebouwd in 1841 voor burgemeester J.W. Boelaard. Ernaast staat een gepleisterd koetshuis (Waaldijk 74). Uit de eerste helft van de 19de eeuw dateert Waaldijk 78-84, bestaande uit een dwars huis met hoog zadeldak en een achterhuis. Haaks op de dijk ligt het tweebeukige huis Moriaan (Waaldijk 141) uit circa 1865; een deels onderkelderd pand met zadeldaken en omlijste ingang. Neoclassicistische vormen en een middenopbouw heeft Waaldijk 20, dat rond 1870 werd gebouwd als directeurswoning. Rond 1890 verrees Frissestijn (Waaldijk 145), een huis met neorenaissance-vormen en uitgebouwde tuinkamer. Het woon- en winkelpand Waaldijk 44 heeft een winkelpui uit circa 1905 met het opschrift ‘vleeshouwerij’. Waaldijk 99 is een gepleisterde villa uit 1913 met erker, serre en ongepleisterde bakstenen banden.
Herwijnen, Boerderij Den Oude Dijk
Boerderijen. Blijkens de jaartalankers gaat de krukhuisboerderij Den Oude Dijk (Katerdam 1), met opkamer en aan de achterzijde een dakoverstek, terug tot 1651. Op het erf bevindt zich een houten schuurberg. In het dorp staan diverse (voormalige) hallenhuisboerderijen met dwars voorhuis uit de tweede helft van de 19de eeuw, zoals: Waaldijk 147 (circa 1865) Waaldijk 67, Waaldijk 69, Achterweg 68, met bakhuisje en aan de achterzijde een dakoverstek, Schoutensteeg 2, met twee vijfroedige schuurbergen, en Achterweg 61 (circa 1900). Vergelijkbaar, maar met mansardedak en verblendsteendecoratie, is de boerderij Achterweg 11 uit circa 1910. De boerderij Achterweg 105-107 bestaat uit een laat-19de-eeuws bouwdeel en een woonhuis uit circa 1915 met neorenaissance-kenmerken.
Het voorm. brandspuithuisje (Waaldijk 86) uit circa 1900 is voorzien van een baksteendecoratie.
Het voorm. peilhuisje (tegenover Waaldijk 19) is een markant rechthoekig gepleisterd gebouwtje, gebouwd in 1874 in neoclassicistische vormen.
Verdedigingswerken. Het voorm. fort de Nieuwe Steeg (Nieuwe Steeg 74), gelegen ten noorden van Herwijnen, werd in 1878 aangelegd als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie ter verdediging van het Lingeacces. Het fort met bastions heeft een uit twee delen bestaande bomvrije kazerne. Voor dezelfde waterlinie gebouwd is het ten westen van Herwijnen, voorbij Vuren, gelegen voorm. fort Vuren (Waaldijk 29a). Dit langgerekte aarden redoute uit 1844 bestreek het Waalacces, de vesting Gorinchem en enkele sluizen. In 1847-'49 werd een ronde bomvrije omgrachte toren toegevoegd, die in 1873-'79 werd verlaagd; aan de oostzijde bouwde men toen een aangeaarde vrijstaande contrescarpgalerij. Tevens kreeg de redoute aan de noordzijde een verbinding met een aarden lunet uit 1844, waar men een bomvrije kazerne met remises bouwde.
Dalem. Dorp gelegen ten westen van Herwijnen (nabij Gorinchem). De Herv. kerk (bij Merwededijk 6) gelegen ten westen van het huidige dorp, is een neoclassicistische zaalkerk uit 1801 met afgeplat schilddak en een opengewerkte vierkante klokkentoren met kleine spits. De uitwateringssluis (Merwededijk ong.), gelegen ten westen van het huidige dorp, is in 1815 gebouwd in het kader van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en diende tevens als inlaatsluis voor het inundatiegebied tussen Waal en Linge. Na de Tweede Wereldoorlog zijn de puntdeuren van de drie doorlaten vernieuwd.
Auteursrechtelijk beschermd