Gorssel
Dorp, ontstaan op een dekzandrug aan de weg van Deventer naar Zutphen en voor het eerst vermeld in 1253. Mede door de komst van de stoomtram Deventer-Emmerik in 1926 werd Gorssel een forensendorp, een ontwikkeling die zich na de Tweede Wereldoorlog doorzette.
De
Herv. kerk (bij Hoofdstraat 25) is een zaalkerk voorzien van een toren van drie geledingen met ingesnoerde
Gorssel, Tramstation (1995)
naaldspits. De gotische toren verrees in de 15de eeuw en kreeg in 1632 een verhoging. Daarin hangen twee klokken, de ene van Geert van Wou (1498), de andere van Hendrick ter Horst (1638). De kerk is in 1926 herbouwd en na verwoesting in 1945 opnieuw naar plannen van A.J. van der Steur. Inwendig bevindt zich een door C.F.A. Naber gebouwd orgel (1862).
Het raadhuis (Hoofdstraat 28) is gebouwd in 1912-'14 in ‘Um 1800’-stijl naar plannen van A.J. Jansen. Het op een landhuis gelijkende pand is in 1939 en in 1986-'87 uitgebreid.
Woonhuizen. Het neoclassicistische eenlaags huis Hoofdstraat 16 dateert uit 1863; de brandweerkazerne is rond 1920 aangebouwd. Hoofdstraat 30 is een neoclassicistisch woonhuis uit circa 1885. Rijkere 20ste-eeuwse woonhuizen zijn de villa Zonnekamp (Hoofdstraat 2), met chalet-elementen, en Hoofdstraat 43, beide uit circa 1910, en Zutphenseweg 20 (circa 1930).
De Deventer banketbakker Nieuwenhuis liet rond 1920 de recreatiewoning 't Kuiken (Joppelaan 57) bouwen, met expressionistische details en een portico met zuilen. Uit dezelfde tijd is het uit Noorwegen afkomstige houten prefabhuis Molenweg 57. Naar plannen van A.J. Jansen kwam rond 1925 het expressionistische woonhuis Zutphenseweg 13 tot stand.
De voorm. windmolen (Gorsselse Enkweg 2) is de romp van een ronde stenen grondzeiler uit circa 1870. Tussen de molen en de even oude molenaarswoning verrees rond 1915 een korenmaalderij, waarna men de molen van zijn kap heeft beroofd en tot pakhuis ingericht.
Het voorm. tramstation (Van de Capellenlaan 4) van de Tramweg Maatschappij Zutphen-Emmerik dateert uit 1926, toen de lijn naar Deventer werd doorgetrokken. Het heeft een in chaletstijl uitgevoerde overkapping en deed als station dienst tot 1949.
De Alg. begraafplaats (Gorsselse Enkweg 1) heeft een baarhuisje uit circa 1860 en een centraal gelegen deel met grafkelders van onder meer Huize Dorth en de op landhuis 't Joppe overleden A. Brandts (†1862).
Epse. Dorp gelegen ten noorden van Gorssel. De voorm. openbare lagere school (Lochemseweg 32) is rond 1905 gebouwd als een tweeklassige middengangschool. Voorbeelden van 19de-eeuwse hallenhuisboerderijen zijn Waterdijk 1, 't Kippe (Deventerweg 55) uit 1852 en Deventerweg 59 uit 1880. De boerderij Deventerweg 92 kreeg rond 1900 een nieuw voorhuis in chalet-stijl.
Auteursrechtelijk beschermd