Monumenten in Nederland. Groningen

't Zandt
(gemeente Loppersum)

Dijkdorp, ontstaan in de middeleeuwen langs twee dijken in de Fivelboezem. Een oost-west lopende dijk, die tussen 1192 en 1249 is aangelegd, werd later veranderd in de Molenweg; de haaks daarop gelegen dijk uit 1249 werd de Hoofdstraat. Het dorp ontwikkelde zich hoofdzakelijk langs deze wegen en langs de Oosterstraat.

De Herv. kerk (Hoofdstraat 41), oorspronkelijk gewijd aan Maria, is een eenbeukige kerk met driezijdig gesloten koor en een vrijstaande toren. Het romano-gotische schip dateert uit het derde kwart van de 13de eeuw. Het muurwerk heeft in de benedenzone spaarvelden afgedekt met een rondboogfries en daarboven rondboogvensters en -nissen met kraalprofielen en siermetselwerk. Het hoger opgetrokken gotische koor met de hoge spitsboogvensters dateert uit de 15de eeuw. De kerk is in 1962-'67 gerestaureerd naar plannen van R. Offringa.

Het schip wordt inwendig overdekt door meloenvormige koepelgewelven met elk acht ronde ribben; het koor heeft een vierdelig en een zesdelig kruisribgewelf. Zowel op de gewelven als op de muren zijn beschilderingen uit diverse periodes, waaronder de romano-gotische, bewaard gebleven. Er zijn afbeeldingen van heiligen en het Laatste Oordeel en 15de-eeuwse schilderingen op de koorgewelven van onder meer de symbolen van de evangelisten en Christus als Man van Smarten. Tot de inventaris behoren een neoclassicistische preekstoel met bijbehorend doophek uit 1823 en een orgel uit 1791, gebouwd door H.H. Freytag en F.C. Schnitger jr., waarbij pijpwerk uit 1662 is gebruikt. Van de grafzerken in de kerk dateert de oudste uit de 16e eeuw. De vrijstaande toren heeft twee geledingen en een zadeldak met dakruiter voorzien van een deels opengewerkte spits. De toren dateert uit de eerste helft van de 13de eeuw. Twee ingemetselde stenen herinneren aan herstellingen in 1714 en 1762, waarbij de topgevels vernieuwd werden.

De voorm. sarrieshut (Schatsborgerweg 4) is een eenvoudig 17de-eeuws pand met een topgevel die voorzien is van vlechtingen.

Woonhuizen. Uit de tweede helft van de 19de eeuw dateert Schatsborgerweg 8, een renteniershuis met aangebouwde schuur. Het voorhuis heeft een omlijste ingang en een schilddak met dakkapel. Het eenvoudige dwarse eenlaags pand Oosterstraat 33 stamt uit het begin van de 19de eeuw en heeft een zadeldak tussen zijtopgevels. Het eenlaags pand Hoofdstraat 47 uit omstreeks 1860 heeft een afgewolfd zadeldak. De voorm. burgemeesterswoning Hoofdstraat 63 is een complexe, gepleisterde villa uit 1911 met strakke vormen.

Boerderijen. De op een dubbel omgracht terrein gelegen boerderij Alberdaheerd (Boslaan 1) is voortgekomen uit de gelijknamige borg. Het

't Zandt, Alberdaheerd, theekoepel

huidige voorhuis heeft een omlijste ingang en een schilddak. De twee schuren hebben gevelstenen met de jaartallen 1859 en 1905. In de zuidoosthoek van het terrein bevindt zich boven de buitenste gracht een opvallende theekoepel uit omstreeks 1875. Het vierkante houten bouwsel rust op acht houten staanders met schoren en is met een houten trap via een balkon toegankelijk. Vooral het grote dakoverstek van het rieten tentdak met ingezwenkte dakvlakken is opvallend. De uit 1856 daterende boerderij Omtadaburgh (Omtadaweg 8) heeft een grote driekapsschuur en terzijde daarvan een dwars geplaatst, gepleisterd en onderkelderd voorhuis.