Monumenten in Nederland. Groningen

Tjamsweer
(gemeente Appingedam)

Wierdedorp, ontstaan in de 13de eeuw op een hoger gelegen kwelderwal. Vanaf de 15de eeuw concentreerde de beperkte dorpsbebouwing zich aan het zuidelijker gelegen Damsterdiep. Bij de kerk op de wierde bouwde men alleen een pastorie en een armenhuis.

De Herv. kerk (Tjamsweersterweg 21) is een gepleisterde eenbeukige kerk met driezijdig gesloten koor en een slanke ongelede toren met lantaarn. De laat-gotische kerk werd in 1538 gebouwd, nadat Gelderse troepen de

Tjamsweer, Kerkhof Herv. kerk, graftombe familie Alberda van Ekenstein

12de-eeuwse tufstenen kerk hadden verwoest. Boven de dichtgemaakte zuidingang zit een latei met opschrift en het jaartal 1538, alsmede het wapen en de naam van Unico Ripperda. Volgens een gedenksteen is de kerk in 1598 en in 1631 hersteld. De bouw van de slanke toren is blijkens een fraaie gevelsteen in Lodewijk XV-vormen begonnen in 1748 en voltooid in 1776 met de koepelvormig bekroonde opengewerkte houten lantaarn. De bouw geschiedde in opdracht van Margarita Bouwina Rengers van Farmsum-Tjarda van Starkenborgh. In de toren hangt een klok uit 1678, gegoten door F. Hemony en afkomstig uit de afgebroken kerk van Bellingeweer. De kerk is in 1880 gepleisterd en voorzien van gecementeerde grafrijstenen. Naar plannen van P.L. de Vrieze zijn in 1967-'68 de toren en in 1976-'77 de kerk gerestaureerd.

De oudste interieuronderdelen zijn twee overhuifde, vroeg-18de-eeuwse herenbanken met de wapens van Ripperda-Alberda. Het interieur dateert verder grotendeels van een verbouwing uit 1864, zoals de koorsluiting met twee opengewerkte gietijzeren koordeuren, de preekstoel met gietijzeren elementen en ook het overwegend gietijzeren doophek. Het orgel werd in 1880 gebouwd door P. van Oeckelen. De kerkvloer bevat zerken

[p. 207]

van onder meer Johan Valck Ripperda (†1646) en ds. Joannes Sissingh (†1778). Verder is er een rouwbord voor Margarieta Bouwina Tjarda van Starkenborgh (†1777).

Het omgrachte kerkhof bevat interessante grafmonumenten. De grafkelder van de familie Alberda van Ekenstein werd in 1883 gebouwd en heeft een verhoogd ingangsgedeelte in neogotische vormen met hardstenen details en boven de deur het familiewapen. De graftombe van de familie De Boer stamt uit omstreeks 1884. De gietijzeren grafmonumenten voor H.D. Bos (†1898) en zijn vrouw H.J. Huisman (†1893) en voor T.L. Doornbos (†1915) en zijn vrouw G. Omges (†1898) werden beide gegoten door de Asser IJzergieterij van H.J. Koning te Foxham.

Het voorm. armenhuis (Ds. Syperdapad 8-14) is een eenlaags pand met geprononceerde ingangspartij en doorgaande, gemetselde wenkbrauwen boven de vensters. Het neoclassicistische pand werd in 1873 gebouwd.

De voorm. olieslagerij ‘De Eendracht’ (Stadsweg 2-8) werd rond 1850 door P. Roelfsema ingericht in een uit 1802 stammende oliemolen met bijgebouwen. De olie werd geslagen uit lijnzaad en het restant werd tot veekoeken verwerkt. Het breken en zwingelen van het bijbehorende vlas geschiedde vanaf 1870 in een apart gebouw. De molen heeft men in 1900 deels gesloopt toen men op stoomkracht overschakelde; daarvoor verrees een schoorsteen. Het voorm. molenaarshuis (Stadsweg 2) is een langgerekt pand onder een afgewolfd zadeldak.

Huis Ekenstein (Alberdaweg 70), gelegen ten zuidwesten van Tjamsweer aan het Damsterdiep, is een fors landhuis, dat in 1648 werd gebouwd of ingrijpend verbouwd voor de Groningse burgemeester Johan Eeck. In 1754 werd het gekocht door Onno Joost Alberda, waarna het door zijn weduwe Anna Maria Hora werd vergroot. Bij een ingrijpende verbouwing in 1827 heeft Willem Alberda van Ekenstein waarschijnlijk aan beide zijden de lagere zijvleugels laten bouwen. In 1869 volgde een verbouwing naar plannen van H.J.H. Groneman voor Willem Carel Anton Alberda van Eekenstein. Het huis kreeg

Tjamsweer, Huis Ekenstein

aan de voorzijde een neogotisch portaal en aan de achterzijde een driezijdig uitgebouwde kamer. De ingemetselde midden-17de-eeuwse gevelsteen aldaar is afkomstig van de in 1863 gesloopte borg Ewsum bij Middelstum. Elders in het gebouw bevinden zich nog andere spolia. Het huis is in 1950-'51 gerestaureerd en in 1980 voorzien van een moderne aanbouw. Het interieur van het huis, dat nu als hotel-restaurant in gebruik is, bevat een laat-18de-eeuwse kamer met linnen behangsels voorzien van landschapsschilderingen. De neogotische ‘ridderzaal’ heeft een hoge lambrizering, een cassettenplafond en een schouw met aan weerszijden getordeerde zuilen. Het schathuis (Alberdaweg 68), een forse schuur met aanbouw, werd in 1754 opgetrokken in opdracht van Onno Joost Alberda en in de 19de eeuw verbouwd. Het park in Engelse landschapsstijl werd in 1827 aangelegd naar plannen van L.P. Roodbaard en wordt gekenmerkt door lange slingerende waterpartijen. Het is in 1966 in oude staat teruggebracht.