Monumenten in Nederland. Groningen

Oldenzijl
(gemeente Eemsmond)

Dorp, ontstaan aan de dijk van Uithuizen via Garsthuizen naar Westeremden; dit was een van de eerste Fiveldijken die vanaf omstreeks 1200 in de Fivelboezem werden aangelegd. Het kerkdorp wordt in de tweede helft van de 14de eeuw voor het eerst genoemd als Oldazile of Aldazile. De naam verwijst naar een oude sluis die hier het overtollige water van het achterland op de Fivelboezem loosde.

De Herv. kerk (Oldenzijlsterweg 4) is een eenbeukige kerk met inspringende, halfronde apsis en een zadeldak met dakruiter aan de westzijde. De kerk werd gebouwd in de eerste helft van de 13de eeuw, waarbij het westelijke gedeelte vermoedelijk iets jonger is dan het oostelijke. De romaanse apsis heeft twee reeksen spaarvelden boven elkaar; de onderste spaarvelden worden gescheiden door lisenen en afgesloten door een rondboogfries, de bovenste worden gescheiden door bakstenen rondstaven met kapitelen. Onder de dakrand loopt een tweede rondboogfries met bakstenen

[p. 178]

Oldenzijl, Herv. kerk

kraagstenen in de vorm van maskerkopjes. Het romano-gotische schip heeft rondboogvensters met kraalprofielen. Ter plaatse van het koor bevinden zich aan weerszijden laag geplaatste ronde vensters met vierpasvormige lichtopeningen. De dakruiter dateert uit 1683. Bij een kerkrestauratie in 1950-'52 herkregen de vensters hun oorspronkelijke afmetingen en de apsis haar oorspronkelijke hoogte.

Inwendig is in de oostelijke travee het meloenvormig koepelgewelf met vier rondstaven bewaard gebleven. Tot de inventaris behoren een preekstoel met Lodewijk XV-motieven (1768) en een herenbank met opzetstuk in Lodewijk XIV-vormen - toegeschreven aan Casper Struiwig - en voorzien van de wapens van Alberda en Clant (vóór 1743). De kerkvloer bevat enige zerken, waarvan de oudste uit 1608 dateert.