Monumenten in Nederland. Groningen

Nieuwe Pekela
(gemeente Pekela)

Langgerekt kanaaldorp dat in 1704 als zelfstandige parochie van Oude Pekela werd afgescheiden. Omstreeks 1760 verlengde men het Pekeler Hoofddiep naar het zuidwesten; daar, voorbij een knik in het kanaal, ontstond Boven Pekela. In 1810 werd Nieuwe Pekela een zelfstandige gemeente. Pas in 1877 kwam een verbinding met het Stadskanaal tot stand. De bebouwing bleef langs het Pekeler Hoofddiep geconcentreerd, met in de loop van de tijd vooral aan de westzijde enige verdichting. Na de oorlog verrees aan de noordzijde een nieuwe woonwijk. In 1990 zijn beide Pekela's weer tot één gemeente samengevoegd.

De Herv. kerk (Torenlaan ong.) is een brede zaalkerk uit 1704 die in 1767 en 1826 werd vergroot, waardoor ze haar huidige L-vorm kreeg. In de kerk staat een eenvoudige preekstoel uit omstreeks 1704. Op het kerkhof bevinden zich

[p. 170]

Nieuwe Pekela, Stoomhoutzagerij en -schaverij Nooitgedacht

onder meer een obeliskzerk en een bijbelzerk, alsmede een gietijzeren grafmonument voor Ds. D.J. Sikkema (†1860).

Overige kerken. De Evang. Luth. kerk (A. Westerstraat 1) is een zaalkerk uit 1753, die in 1865 door brand werd beschadigd en rond 1890 werd voorzien van een toren met twee geledingen en een opengewerkte houten lantaarn. De Doopsgez. kerk (A. Westerstraat 83), een zaalkerk met ingezwenkte tuitgevel, is gebouwd in 1852. De Chr. Geref. kerk (Ds. S. Tjadenstraat 12) is een L-vormige kerk uit omstreeks 1895. De R.K. St.-Bonifatiuskerk (J.R. Stuutstraat 9) verrees in 1988 naar ontwerp van A.J. van Ringh. In de opengewerkte toren is een beeld van St. Bonifatius opgenomen, afkomstig uit de oude, in 1868 gebouwde kerk. Uit die kerk zijn ook de communiebank (1896, B. Frydag) en panelen van de preekstoel (1936, J.P. Maas) overgenomen.

De voorm. R.K. lagere school (J.R. Stuutstraat 19), gebouwd rond 1930, vertoont simpele expressionistische vormen.

Het voorm. raadhuis (Ds. S. Tjadenstraat 53) is een groot sober gebouw met een slanke, terzijde staande toren met zadeldak, gebouwd in 1940.

Woonhuizen. Langs het kanaal staan nog enkele goed bewaarde midden-19de-eeuwse Veenkoloniale woningen met asymmetrische puntgevel en de ingang in een krimp, waaronder Ds. S. Tjadenstraat 96. Het vergelijkbare pand Ds. S. Tjadenstraat 91 is een kapiteinswoning, evenals het dwarse woonhuis Ds. S. Tjadenstraat 89. Neoclassicistisch van vorm is A. Reijndersstraat 21 uit circa 1880; A. Reijndersstraat 212 uit 1908 is vergelijkbaar van opbouw, maar heeft jugendstil-details. De middenstandswoning A. Reijndersstraat 103, met mansardekap en portiek, werd in 1923 gebouwd naar ontwerp van J. Kruijer.

Winkels. Het woon- en winkelpand De Zon (A. Reijndersstraat 35) vertoont ‘Um 1800’-motieven. Het hoekpand A. Westerstraat 25, is rond 1922 gebouwd met expressionistische elementen, mogelijk naar plannen van K. Kruijer.

Boerderijen. De uit circa 1870 daterende boerderij A. Reijndersstraat 109 is van het Oldambster type. Goede voorbeelden van villaboerderijen zijn de imposante boerderij J. Oldenburgerstraat 98 uit circa 1915, met late jugendstil-invloeden, en Ds. S. Tjadenstraat 116 uit circa 1930.

De voorm. stoomhoutzagerij enschaverij ‘Nooitgedacht’ (J.R. Stuutstraat 6) werd in 1875 opgericht. Van het oorspronkelijke complex zijn de meeste houten gebouwen alsmede het ketelhuis met stoommachine en schoorsteen bewaard gebleven. De ketels werden in 1916 geleverd door Holthuis en Ten Horn uit Veendam. Uit omstreeks 1875 stammen verder de directeurswoning (J.R. Stuutstraat 6) en een dienstwoning (J.R. Stuutstraat 5).

De Derde Sluis (bij Molenstraat 24) werd rond 1880 aangelegd. De bijbehorende sluiswachterswoning in neoclassicistische stijl is gaaf bewaard gebleven en heeft aan de linkerzijde een portiek ondersteund door één gietijzeren zuil.

Windmolen ‘De Zwaluw’ (Molenstraat 37) is een hoge, ronde stellingkorenmolen, geheel van baksteen en gebouwd in 1891 voor J. Garver. Bij restauraties in 1950 en 1972 heeft men de molen beklampt en voorzien van nieuwe zoldervloeren.

Het trafohuisje Tilstraat 20, uitgevoerd met zadeldak en toegangshek, werd omstreeks 1920-'25 gebouwd.