Middelstum, Herv. kerk
acanthusbladeren en vogels. Op de noordmuur van het koor is Christus als Salvator Mundi afgebeeld. Een uit 1704 daterende grote herenbank met flankerende deuren naar ontwerp van Allert Meijer en met snijwerk van Jan de Rijk vormt de scheiding tussen koor en schip. Tot de inventaris behoren verder een preekstoel en een doophek, toegeschreven aan Casper Struiwig (1733), en een door P. van Oeckelen gebouwd orgel (1863). In het koor ligt de grafkelder uit 1654 van Joan Lewe en Geertruida Alberda, bewoners van de borg Ewsum. De kerk bevat verder enkele 17de-eeuwse grafzerken en een zandstenen epitaaf voor Ebert Onsta (†1476). De pastorie (Kerkpad 25), een eenlaags pand met verhoogd middendeel en schilddak, dateert blijkens de gevelsteen uit 1876. De vensters hebben een geprofileerde omlijsting met kuif. Links bevindt zich een later aangebouwde serre.
De Geref. kerk (Burchtstraat 23) is een grote zaalkerk met dwarsarm en forse geveltoren met kleine spits, gebouwd in 1869-'70 naar ontwerp van A. Schotanus. De dwarsarm is in 1923-'24 toegevoegd naar plannen van P. Tilbusscher. De kerk bevat een orgel uit 1856, gebouwd door N.A. Lohman. De pastorie (Burchtstraat 25), een blokvormig eenlaags pand met afgeknot schilddak en forse dakkapel, dateert uit 1869 en is in 1915 vernieuwd.
De
Doopsgez. vermaning (Trekweg 27) is een eenvoudige, driezijdig gesloten zaalkerk met kleine dakruiter, gebouwd in 1863. De schipmuren worden door lisenen geleed en hebben spitsboogvensters. De kerk bevat een 18de-eeuws kabinetorgel van D. Onderhorst met pijpwerk van J. Duyschot uit
Middelstum, Borg Ewsum, schathuis
omstreeks 1700. De voorm. pastorie (Trekweg 27), een eenlaags pand met verhoogd middendeel en schilddak, dateert uit omstreeks 1870.
De voorm. openbare lagere school (G. Alberdastraat 5) is in 1937 gebouwd met expressionistische invloeden. Het eenlaags gebouw heeft een overstekend schilddak, een koepelvormige lantaarn en een uitbouw met zadeldak boven de ingang.
Ewsum (Oosterburen 1). Van deze in 1863 gesloopte borg staat er op het dubbel omgrachte borgterrein nog het onderste gedeelte van een ronde geschutstoren uit 1472. De overwelfde toren heeft een tentdak. Verder bleef het oostelijke schathuis behouden, een langgerekt, grotendeels 17de-eeuws, eenlaags gebouw met verhoogd middendeel. In 1932 kreeg het een uitbreiding met een grote schuur en veestalling met hoge rietdaken, naar ontwerp van S.A. Veenstra in expressionistische stijl.
Asinga (Burchtstraat 17). Van deze in 1744 gesloopte borg resteert het poortgebouw, dat volgens een gedenksteen verrees in 1611. Het gebouw met rondboogdoorgang heeft een zadeldak tussen schoudergevels. Een tijd lang diende het tevens als schuilkerk. Thans geeft het toegang tot het park dat op een deel van het voormalige borgterrein is aangelegd. Links staat een woonhuis met toren uit omstreeks 1930.
Het Geref. gasthuis (Kerkstraat 2-8), vier eenvoudige eenlaags oudeliedenwoningen onder een schilddak, is volgens een gevelsteen gebouwd ter nagedachtenis aan G. Berghuis, die in 1887 overleed.
Woonhuizen. Het in 1689 gebouwde dwarse eenlaags pand
Kerkstraat
Middelstum, Villa Mentheda
3 heeft kozijnen uit de bouwtijd en een zadeldak tussen topgevels met vlechtingen. In de rechter zijgevel bevindt zich de ingang en aan de achterzijde een 19de-eeuwse aanbouw. Het gebouw was lang in gebruik als bakkerij. Uit de 19de eeuw dateren
Burchtstraat 26, een dwars eenlaags pand met hoog afgewolfd zadeldak, en
Kerkstraat 1, een blokvormig tweelaags huis met omlopend schildak en omlijste ingang met snijraam. De villa
Mentheda (Menthedalaan 5) is in 1905 gebouwd op een omgracht terrein ter plaatse van de in 1738 gesloopte borg Mentheda, waarvan de wierde in 1896 is afgegraven. Deze complexe villa met eclectische vormen heeft enkele erkers, een aangebouwd koetshuis en een toren met een deels opengewekt koepeltje. Uit omstreeks 1910 dateert
Grachtstraat 8, een gecementeerd eenlaags pand op samengestelde plattegrond. Een deel van de smalle voorgevel is hoger opgetrokken en heeft boven de halfronde top een decoratieve opbouw. Het huis is gedecoreerd met geglazuurde tegeltjes.
De voorm. herberg ‘In de Valk’ (Burchtstraat 12) is een groot pand met schilddak, voorzien van een lagere aanbouw onder een zadeldak. De lange gevel aan de Burchtstraat heeft op de begane grond een reeks kleine vensters. Het huidige complex, dat waarschijnlijk een 17de-eeuwse oorsprong heeft, is tot stand gekomen bij verbouwingen in de 18de en 19de eeuw.
De Winkel Heerestraat 2 is een eenlaags hoekpand met hoge kap, gebouwd in 1928 naar plannen van K. Zevenbergen met expressionistische invloeden. In de afgeronde hoek van het pand bevindt zich een terugliggende ingang met daarboven een balkon.
Auteursrechtelijk beschermd
