Meeden
(gemeente Menterwolde)
Wegdorp, gelegen op een dekzandrug op de grens van het Oldambt en de Veenkoloniën. Het dorp dat in de 11de eeuw als dochternederzetting van Eexta was ontstaan, werd in de 15de eeuw zuidwaarts verplaatst naar de huidige zandrug. In de 19de eeuw bouwde men in het langgerekte dorp diverse grote boerderijen en aan de zuidzijde twee haakse lintbebouwingen met kleine landarbeiderswoningen. Na de Tweede Wereldoorlog is rond de kerk nieuwbouw verrezen.
De
Herv. kerk (Kerkstraat 12) is een recht gesloten zaalkerk met versneden steunberen en zadeldak tussen puntgevels en een vrijstaande toren. De rond 1400 gebouwde kerk kreeg in de 17de of 18de eeuw een ingangsportaal. Het interieur wordt overdekt door een met karton beplakt houten tongewelf. Tot de kerkinventaris behoren een koperen doopbekken (1719), een door A.A. Hinsz
Meeden, Herv. kerk, klokkentoren
gebouwd orgel (1751) waarin mogelijk 17de-eeuwse delen zijn verwerkt, en een door B. Bekenkamp vervaardigde preekstoel in Lodewijk XVI-vormen (1801-'02).
De vrijstaande toren (Kerkstraat 10) van twee geledingen met een zadeldak tussen tuitgevels verrees rond 1500. De in 1912 gesloopte, opengewerkte 19de-eeuwse, dakruiter is recentelijk weer herbouwd. Boven de overwelfde begane grond, die als cachot heeft dienstgedaan, bevindt zich een via een buitentrap toegankelijk vertrek met schouw.
Op het kerkhof liggen diverse fraai bewerkte grafzerken, waarvan de oudste uit 1603 dateert. Interessant zijn de zerk voor kerkvoogd Ayolt Tonkens (†1783), het grafmonument voor K.H. Nannenga (†1899) en de obeliskzuil voor H.J. van Delden (†1907). De reeks fraai gedecoreerde 19de-eeuwse zerken van de familie Bouwman werd gehouwen door P. Hulsbergen.
De (Geref.) kerk Eben Haezer (Hereweg 195) is een karakteristiek voorbeeld van een eenvoudige zaalkerk uit 1865. Rond 1975 kreeg de kerk een moderne voorgevel.
Woonhuizen. Langs de Hereweg staan diverse rijke rentenierswoningen, veelal eenlaags en gedeeltelijk onderkelderd. In neoclassicistische vormen uitgevoerd is
Hereweg 235 uit omstreeks 1870; eclectische vormen heeft
De Uilenhof (Hereweg 174) uit omstreeks
Meeden, Dwarshuisboerderij Hereweg 324
1875. Eveneens eclectisch van vorm, maar voorzien van een verhoogd middenrisaliet, zijn
Hereweg 249 (1874, verbouwd in 1904) en
Hereweg 314 (omstreeks 1885). Een rijk, driezijdig uitgebouwd middenrisaliet heeft het herenhuis
Hereweg 73 (omstreeks 1870). De villa
Hereweg 85 werd rond 1915 gebouwd in jugendstil-vormen;
Hereweg 237 rond 1930 in licht expressionistische vormen.
Boerderijen. In het dorp staat een aantal belangrijke boerderijen die alle tot het Oldambster type behoren. Hereweg 216 heeft een fronton waarin een ploegende boer is gesneden. De boerderij werd in 1835 gebouwd voor H.E. Tonkens en heeft lange tijd aan D.R. Mansholt behoord. Dwarse woongedeelten in neoclassicistische vormen hebben de boerderijen De Goare (Hereweg 87), gebouwd kort na 1848 voor E.H. Edzes, en Hereweg 118 uit 1856, gebouwd voor N.H. Tonkens. De laatste heeft een Engelse landschapstuin, ontworpen door J. Vroom. In opdracht van H.P. Bouman werd in 1858 de boerderij Hereweg 334 gebouwd; het voorhuis is voorzien van drie reeksen zaadzoldervensters en een puntgevel. Vergelijkbaar is Hereweg 270, gebouwd in 1861 voor M.P. Smid door aannemer L. Osheer. Eclectisch van vorm is de boerderij Hereweg 324; deze is voorzien van een dwars voorhuis met een driezijdig uitgebouwd middenrisaliet. De boerderij kwam in 1872 tot stand voor D.S. Dethmers en zijn vrouw E.H. Tonkens. Het schuurdeel is in 1926 herbouwd. Andere boerderijen met dwars voorhuis zijn Hereweg 79 (1896), gebouwd voor E. Goukes, en Hereweg 9 (1917), uitgevoerd in ‘Um-1800’-vormen voor J.J. Onnes, mogelijk naar ontwerp van J. Siccama.
Auteursrechtelijk beschermd