Monumenten in Nederland. Groningen

Kloosterburen
(gemeente De Marne)

Dorp, ontstaan op een oeverwal bij het klooster dat rond 1175 vanuit het Friese norbertijnerklooster Mariëngaard werd gesticht. In 1204 werd van dit ‘Oldeklooster’ een ‘Nijeklooster’ afgesplitst, dat aan de weg naar Wehe-Den Hoorn kwam te liggen. De nederzetting bij het oude klooster wordt in 1462 voor het eerst als ‘Cloosterburen’ vermeld. Na de opheffing van het klooster aan het eind van de 16de eeuw bleef behalve de kloosterkerk ook de rechthoekige hoofdvorm van het omgrachte kloosterterrein (Hoofdstraat-Kloostersingel) bewaard. Dit terrein heeft eeuwenlang de hoofdstructuur en de begrenzing van het dorp bepaald. Pas in de eerste helft van de 20ste eeuw werd het dorp naar het westen uitgebreid. Een belangrijk deel van de bevolking bleef rooms-katholiek en kreeg in 1840 toestemming een eigen parochie te stichten.

De Herv. kerk (St.-Jansstraat 8) is een driezijdig gesloten zaalkerk voorzien van een ongelede toren met zadeldak. De met lisenen en spitsboogvensters uitgevoerde kerk werd in 1843 gebouwd ter vervanging van een in 1815 gesloopte voorganger. Daarvan bleef wel de uit 1658 daterende toren in gotische vormen bewaard. In de toren hangt een klok uit 1501, gegoten door Geert van Wou. De kerk bevat een door de gebroeders Van Oeckelen gebouwd orgel uit 1898.

De kerk ligt op een verhoogd voorm. kerkhof, nu ingericht als plantsoen. Hier bevinden zich een monumentaal grafmonument bestaande uit vier piëdestals met urnen uit omstreeks 1870 en verder twee vrijstaande grafmonumenten.

De R.K. St.-Willibrorduskerk (Hoofdstraat 28) is een driebeukige pseudobasiliek met transept, vijfzijdig gesloten koor met rechthoekige zijkapellen, sacristie en een toren van drie geledingen met slanke, achtkante spits. De neogotische kerk werd in 1868-'69 gebouwd naar ontwerp van P.J.H. Cuypers en onder toezicht van J.J. van Langelaar, ter vervanging van een kerk uit 1842. In 1903-'04 verving men het oorspronkelijke, recht gesloten koor door het huidige, grotere koor naar plannen van J.Th.J. Cuypers en J. Stuyt. De dakkapellen van het schip zijn in 1969 wegens bouwvalligheid verwijderd.

Kloosterburen, R.K. St.-Willibrorduskerk, interieur (1972)

[p. 148]

Het kerkinterieur wordt overdekt door kruisribgewelven en heeft natuurstenen zuilen met voluutkapitelen. De oorspronkelijke inventaris uit het atelier Cuypers-Stoltzenberg is nog vrijwel geheel aanwezig, waaronder drie altaren uit 1869. De kruiswegstaties zijn gemaakt door het atelier van E.H. de Fernelmont (1883-'96), de beglazing in het priesterkoor door het atelier van F. Nicolas (1903). Het orgel is gebouwd door Jos. Adema (1925). De pastorie (Hoofdstraat 46) kwam in 1908 tot stand. De voorm. R.K. lagere school (Hoofdstraat 44) is in 1874 in neogotische stijl gebouwd als een dubbele gangschool met haaks erop een eenlaags onderwijzerswoning (Hoofdstraat 42). Het voorm. raadhuis (Hoofdstraat 14) is een blokvormig hoekpand met omgaand schilddak en een uitspringende hoektoren met spits; tegen het hoofdblok sluit een lage vleugel aan. Het pand is in 1913 gebouwd en vertoont jugendstil-vormen. Woonhuizen. Uit omstreeks 1900 dateert het in eclectische stijl gebouwde, gepleisterde huis Hoofdstraat 75. In de tuin staat een houten tuinhuis uit dezelfde tijd. Het hoekhuis Hoofdstraat 36 is een karakteristiek woonen winkelpand uit 1914. Het omstreeks 1930 gebouwde, blokvormige pand Tacostraat 3 vertoont invloed van het expressionisme.

Boerderijen. De kop-hals-rompboerderij Oldeklooster (St.-Jansstraat 25) heeft een deels gepleisterd voorhuis met een zadeldak tussen puntgevels. In het voorhuis zit een balk met de tekst ‘Ite Fristers en syn huisfrou 1652’. De achtergevel heeft smalle kloostervensters (Groninger vensters). Het 19de-eeuwse schuurgedeelte met hoog wolfdak heeft in de achtergevel twee inrijpoorten en een klein poortje. In de omgeving van het dorp ligt de kop-romp-boerderij Ubbemaheerd (H. van Cappenbergweg 39) met een diep eenlaags voorhuis uit omstreeks 1884. Op het erf staat een bijschuur.