Kantens
(gemeente Eemsmond)
Wierdedorp met radiale structuur, ontstaan in de vroege middeleeuwen op een kwelderwal. De dubbele ringstructuur is goed bewaard gebleven. Vóór 1850 concentreerde de bebouwing zich aan de radiale wegen op de oostelijke helft van de wierde en langs de Langestraat. Vanaf 1900 breidde het dorp zich uit en wordt ook de westelijke helft van de wierde bebouwd.
De
Herv. kerk (Kerkhofsweg 2) is een eenbeukige, recht gesloten kerk. Ze heeft een ingebouwde achtkante westtoren met ingesnoerde spits. Het westelijke deel van het schip en de onderbouw van de toren dateren uit omstreeks 1200. De romaanse noordgevel heeft kleine rondboogvensters en een rondboogfries met kraagstenen in de vorm van maskerkopjes. Het oostelijke deel van de kerk dateert uit de tweede helft van de 13de eeuw en vormt het romano-gotische gedeelte, waar later ook enkele laat-gotische spitsboogvensters zijn aangebracht. Het bovenste deel van de toren met de spits dateert uit omstreeks 1500. In de toren hangen twee klokken, uit 1437 en uit 1660 (hergoten door Jurien Balthasar). Om verzakking van de toren te voorkomen is in de 16de eeuw tegen de westzijde daarvan een zware steunbeer met doorgang toegevoegd. De oostgevel heeft een zandstenen poortje uit 1664 en ook de zuidgevel is voorzien van een
Kantens, Herv. kerk
Kantens, Raadhuis
17de-eeuws zandstenen poortje. Het interieur wordt overdekt door een balkenzoldering uit 1822. Tot de inventaris behoort een preekstoel uit 1741, naar ontwerp van Jan Bitter en met snijwerk van Casper Struiwig. Het orgel is in 1661 door de gebroeders H. en J. Huis gebouwd, in 1670 en in de 18de eeuw vergroot, en in 1986 gerestaureerd. De kerkvloer bevat diverse 17de- en 18de-eeuwse grafzerken.
De Geref. kerk (Langestraat 25) is een zaalkerk met een steil zadeldak en een uitgebouwd ingangsportaal dat overgaat in een spitse dakruiter. De kerk is gebouwd in 1932 naar ontwerp van B. Jager in expressionistische vormen. Het voorm. raadhuis (Langestraat 23) is een rond 1907 opgetrokken L-vormig gebouw met een opengewerkte toren in de binnenhoek. De vormgeving met Berlage-invloed en jugendstil-details is mogelijk ontworpen door S. Blokzijl. Windmolen ‘Grote Geert’ (Langestraat 18) is een met riet gedekte achtkante stellingkoren- en pelmolen met bakstenen onderbouw. De molen werd in 1818 gebouwd en in 1852 verhoogd. Aan de verbouwing herinnert een steen met opschrift. De molen is in 1979-'80 gerestaureerd.
Rottum. Dit wierdedorp ten noorden van Kantens is ontstaan op een kwelderwal bij het in de 13de eeuw gestichte benedictijnenklooster Sint Juliana, dat in 1658 is gesloopt. Het driehoekige stratenpatroon is een restant van de radiale structuur van de wierde, die rondom het dorp is afgegraven. De Herv. kerk (Kloosterweg 13) is een recht gesloten zaalkerk met spitsboogvensters, zadeldak en dakruiter met ingesnoerde spits, gebouwd in 1889 gebouwd ter vervanging van de 13de-eeuwse kloosterkerk. Tot de inventaris behoort een 17de-eeuwse preekstoel met doophek. Op het kerkhof liggen onder meer 17de-eeuwse zerken.
Stitswerd. Dit wierdedorp ten westen van Kantens is in de vroege middeleeuwen ontstaan op een oeverwal in het lage middengebied van een kwelderwal. Het dorp is na 1850 nauwelijks uitgebreid. De Herv. kerk (Stitswerderweg 8) is een gepleisterde, recht gesloten zaalkerk met schilddak en dakruiter. Aan de noord- en de oostzijde zijn nog resten muurwerk uit de tweede helft van de 13de eeuw aanwezig. De dakruiter met ingesnoerde spits dateert uit 1656, maar heeft mogelijk oudere delen. In de dakruiter hangt een klok uit 1439. De huidige vorm van de kerk kwam tot stand bij een ingrijpende verbouwing rond 1850. Het pleisterwerk met schijnvoegen is eveneens 19de-eeuws. Het interieur wordt overdekt door een vlakke zoldering. Tot de inventaris behoren een preekstoel (tweede kwart 17de eeuw) en enige zerken, waarvan de oudste uit 1639 dateert.
Auteursrechtelijk beschermd