Finsterwolde, Herv. kerk
rond 1275 gebouwde romano-gotische kruiskerk resteert alleen het sterk gewijzigde schip met nissen-arcaden. Het huidige koor is waarschijnlijk gebouwd na de dorpsbrand van 1586. Bij een ingrijpende verbouwing in 1852 heeft men de westgevel vernieuwd. Op die gevel na is de kerk bij de restauratie in 1970 geheel ontpleisterd. Het interieur wordt overdekt door een houten tongewelf uit 1852, waarachter een in de muurdikte uitgespaard romano-gotisch triforium schuilgaat. Tot de kerkinventaris behoren een preekstoel in Lodewijk XVI-vormen (1806), een door H.H. Freytag gebouwd orgel in een kast door B. Bekenkamp (1808), een herenbank met wapens van de familie Heddema (1813) en een doophek met ouderlingbanken (1817). De vloer bevat enkele grafzerken, waaronder die van Wijncko Aeisens (†1631) en Hermannus Heddema (†1763).
De ongelede vrijstaande toren (Hoofdweg 7) is geheel voorzien van geblokte hoeklisenen en heeft een achtzijdige houten bovenbouw met naaldspits. De toren verrees in 1820-'22 ter vervanging van een uit 1663 stammende houten toren en staat op enige afstand ten noordwesten van de kerk.
De Alg. begraafplaats (tegenover Hoofdweg 10) werd rond 1850 aangelegd als oostelijke verlenging van het kerkhof. Aan de weg staat een gietijzeren hek uit circa 1880. Op de begraafplaats ligt onder meer het graf van Eltjo Siemens (†1929), die bij de landarbeidersstaking door de marechaussee werd doodgeschoten.
Woonhuizen. Het dorp heeft een aantal rijke woonhuizen in eclectische vormen, met aan de voorzijde een driezijdig gesloten erker en achter een schuurdeel. Voorbeelden hiervan zijn Hoofdweg 18-20 en Hoofdstraat 24, beide uit circa 1880. Het pand Hoofdweg 174, uitgevoerd in neorenaissance-vormen, is gebouwd rond 1895. De villa Sonnevanck (C.G. Wiegersweg 28) uit 1914 vertoont jugendstilinvloeden. De in 1929 gebouwde notarisvilla Hoofdweg 25 heeft kubistisch-expressionistische elementen. Modern is de door G. Daan en Th. Karelse in 1983-'84 ontworpen Galerie Waalkens (Hoofdweg 39), waarvan de plattegrond bestaat uit twee aaneengesloten gelijkzijdige driehoeken.
Boerderijen. In het dorp staat een aantal belangrijke boerderijen die alle tot het Oldambster type behoren. Hoofdweg 76 is een vroeg voorbeeld, met een ingebouwd woonhuis, onderkelderd middendeel en baander aan de voorzijde. De boerderij werd in 1778 voor J.S. Muller gebouwd en in 1865 voor P.M. Muller verlengd. Hoofdweg 91, gebouwd rond 1855 voor J.P. Dallinga, heeft een symmetrisch geplaatste ingang in de voorgevel. De in 1857 voor K.H. Brouwer gebouwde boerderij Goldhoorn 33 is voorzien van een dwars voorhuis met verdieping. De tuin is rond 1915 aangelegd door J. Vroom. De boerderij Hoofdweg 101 werd in 1863 voor O. Struif Bontkes gebouwd en kreeg in 1883 een woongedeelte met omlijste ingang, daarboven een eveneens omlijste deur en in de top een beeld van Ceres, godin van de landbouw.
Finsterwolde, Woonhuis Hoofdweg 18-20
Ganzedijk. Dit dijkgehucht ten noordoosten van Finsterwolde gaat aan de noordzijde over in het gehucht Hongerige Wolf. Beide zijn ontstaan aan de polderdijk van 1657. De windmolen (Ganzedijk 71) is een achtkante stellingkoren- en pelmolen. De met hout beklede romp staat op een bakstenen voet. De molen is in 1868 voor A.J.L. Nieland gebouwd en in 1963 gerestaureerd. De landarbeiderswoningen G. Gernaatweg 41-43 zijn gave voorbeelden van woningen met krimpen uit circa 1870. De boerderij ‘Ganzendijk’ (Ganzendijk 44) heeft een woongedeelte in neorenaissance-vormen uit 1890 en een schuur uit 1800. In de noordelijk gelegen en in 1862 drooggelegde Reiderwolderpolder ligt de ‘Onnesheerd’ (Reiderwolderwolder 8), een in 1864 voor C.J. Onnes gebouwde boerderij van het Oldambster type. Bij de aanleg van de noordelijker gelegen Carel Coenraadpolder in 1924-'25 bouwde men in de polderdijk een coupure en grote slapersluis met voetgangersrolbrug (bij C. Coenraadpolder 5). In de polder liggen de woning van de directeur landaanwinning uit 1925 (C. Coenraadpolder 5) en enkele moderne Oldambster boerderijen.
Auteursrechtelijk beschermd