Monumenten in Nederland. Groningen

Eenrum
(gemeente De Marne)

Wierdedorp, ontstaan in de middeleeuwen. De oorspronkelijk radiale structuur van de wierde werd later gewijzigd in een rechthoekige structuur. Aan de voet van de wierde ligt een deel van een ringweg (Oudestraat/Hoofdstraat). Ten noordwesten van de wierde bevindt zich een havenkom aan de Eenrummermaar. De bebouwing stamt voornamelijk uit de 19de eeuw. Na de Tweede Wereldoorlog verrees nieuwbouw aan de zuidzijde van het dorp.

De Herv. kerk (Kerkpad 1) is een forse eenbeukige kerk met recht gesloten koor en een westtoren van vier geledingen, overgaand in een achtkant met koepeldak en daarop een open bekroning. De kerk is uitwendig voorzien van lisenen. Het schip heeft aan de binnenzijde secundair verwerkte tufsteen en zal iets jonger zijn dan het geheel in baksteen

Eenrum, Herv. kerk

opgetrokken koor. Beide bouwfasen moeten kort na elkaar zijn uitgevoerd, waarschijnlijk aan het eind van de 13de eeuw. Visueel is er tussen beide delen geen onderscheid. De huidige toren, waarvan zowel de romp als het achtkant met hoekblokken en waterlijsten zijn verlevendigd, werd in 1646-'52 gebouwd. In de toren hangt een klok uit 1390. De kerk is in 1953-'57 gerestaureerd.

Het interieur wordt overdekt door oorspronkelijke meloenvormige koepelgewelven; de meest westelijke travee heeft een midden-17de-eeuws kruisgewelf. De kerk bezit een volledig meubilair in Lodewijk XVI-achtige vormen, gemaakt in de jaren 1811-'14 door M. Walles en zijn zoon A. Walles. Het orgel werd in 1815-'18 vervaardigd door N.A. Lohman & Zn. en voorzien van snijwerk van de hand van A. Walles. Verder bevat het gebouw een koperen inlegstuk met wapenschild voor de zerk van Hermanus Jarghes uit 1506, verscheidene 17de- en 18de-eeuwse grafzerken, alsmede een vermoedelijk 12de-eeuwse, romaanse zandstenen doopvont. De kerk ligt op een ruim, omheind kerkhof.

Woonhuizen. Ouder dan de voornamelijk 19de-eeuwse bebouwing van het dorp is het hoekpand Hoogstraat 2, voorzien van een hoog zadeldak tussen topgevels en in een gevelsteen gedateerd

[p. 84]

Eenrum, Woonhuis Hoogstraat 2

‘1699’. Waarschijnlijk 18de-eeuws is Hoogstraat 4A, een langgerekt, deels gepleisterd pand met zadeldak en een brede Vlaamse geveltop. Uit 1813 dateert Hoogstraat 9, een eenvoudig pand met een zadeldak dat eindigt tegen een topgevel met vlechtingen.

Het dorp telt een groot aantal dwarse huizen uit de tweede helft van de 19de eeuw. Omstreeks 1875 werd het eenlaags herenhuis Oudekerkhofpad 2 gebouwd. De neoclassicistische voorgevel heeft pilasters en een ingangspartij met stucomlijsting voorzien van een kuif. Hoofdstraat 3 is een omstreeks 1890 gebouwd eenlaags dwars huis met schilddak, een omlijst portiek en een door pilasters gelede voorgevel in neoclassicistische vormen. Hoogstraat 6 is een deftig, neoclassicistisch, deels onderkelderd eenlaags huis met een hoog afgewolfd zadeldak en een Vlaamse gevel. De hoge ingang wordt omlijst door geblokte pilasters onder een hoofdgestel. Het in 1880 gebouwde eenlaags pand Hereweg 9 in eclectische trant heeft een haaks achterhuis. De landschappelijke aanleg rond het huis is toegankelijk via een gietijzeren hek op de toegangsdam. Uit dezelfde tijd stamt het eenlaags herenhuis Hereweg 6, gebouwd als onderwijzerswoning. Andere interessante 19de-eeuwse dwarse eenlaags panden zijn Kerkbuurt 3, Kerkbuurt 4 en Havenstraat 7. Burg. Wierumstraat 29 is een middenstandswoning met expressionistische details uit 1937.

Windmolen ‘De Lelie’ (Molenstraat 3) is een met hout beklede achtkante stellingkoren- en pelmolen op een bakstenen onderbouw. De molen werd in 1862 gebouwd door molenmaker H. ten Have voor G. Wiertsema Elema. Op de sluitsteen boven de ingang staat ‘J.H.G.N. 1903’. In 1981 is de molen gerestaureerd. De voorm. molenaarswoning (Molenstraat 5) bestaat uit een boerderij van het kop-romp-type met dwars op het eenlaags woonhuis een smallere aanbouw. De bijbehorende molenaarswoning is ingericht als restaurant en mosterdmuseum.

Pompen. De rijk geornamenteerde, achthoekige gietijzeren pomp in de Hoogstraat (bij nummer 3) werd in 1859 gegoten bij ijzergieterij ‘De Prins van Oranje’ in Den Haag. Een andere, iets eenvoudiger gietijzeren pomp staat in de Oudeschoolgang (bij nummer 1).

De Alg. begraafplaats (Kerkhofslaan ong.) is een in de eerste helft van de 19de eeuw aangelegde rechthoekige begraafplaats met onder meer gietijzeren zerken voor H.A. Noordhuis (†1856) en A.E. Elema (†1870). Het gietijzeren toegangshek dateert uit omstreeks 1900.

Boerderijen. In de omgeving van Eenrum ligt een aantal interessante boerderijen. De boerderij Den Oever (Eenrumerstreek 8) heeft een 17de-eeuws dwars, onderkelderd voorhuis met ten minste twee bouwfasen. Het erf was toegankelijk door een nu verdwenen poortgebouw uit 1661. De uit 1820 daterende kop-hals-romp-boerderij Huninga (Oosterweg 11), met een dwars, onderkelderd eenlaags voorhuis voorzien van schilddak, is in 1938 naar plannen van J. Jans gemoderniseerd. Het schuurgedeelte en de bijschuur dateren uit omstreeks 1870. Oosterhuizen (Oosterweg 7) is een boerderij van het kop-hals-romptype uit 1841 en heeft een onderkelderd eenlaags woongedeelte met wolfdak. De boerderij staat op de plaats van de in 1738 gesloopte borg Oosterhuizen. Ook Eenrumerstreek 2 is een midden-19de-eeuwse boerderij van het kop-hals-romp-type, met een dwars, onderkelderd eenlaags voorhuis. De boerderij Grote Greeden (Aagtsweg 1) heeft een tweekapsschuur uit 1841 en een villa-achtig voorhuis uit omstreeks 1910.