Den Andel
(gemeente Winsum)
Dijkdorp, ontstaan in de middeleeuwen. Langs de Oude dijk en de haaks daarop staande Streekweg, waaraan ook de kerk staat, strekt zich een nog grotendeels agrarische lintbebouwing uit. Na de bedijking van de Noordpolder (1811) verdichtte zich de bebouwing langs de Oude Dijk.
De Herv. kerk (Streekweg 91) is een eenbeukige zaalkerk met een zadeldak tussen topgevels en een vrijstaande toren. De kerk dateert waarschijnlijk uit het midden van de 13de eeuw. Het exterieur is later sterk gewijzigd. Het interieur wordt overdekt door meloenvormige koepelgewelven zonder ribben, die rusten op spitse schei- en muraalbogen. Op de gewelven bevinden zich enkele, mogelijk nog 13de-eeuwse, schilderingen. Tot de inventaris behoren een preekstoel in Lodewijk XVI-vormen (1792), een koperen kroon met dubbele adelaar (18de eeuw) en een door de gebroeders Van Oeckelen gebouwd orgel (1902). De vrijstaande ongelede kerktoren met zadeldak ten zuidoosten van de kerk dateert waarschijnlijk uit de 14de eeuw. In de toren hangt een klok uit 1653, gegoten door Jurrien Balthazar. De pastorie (Streekweg 89) is een eenlaags gebouw in eclectische trant uit 1886.
Woonhuizen. Uit het eind van de 19de eeuw dateert de eenlaags villa Streekweg 93 met eclectische details. Streekweg 16 is een eenlaags villa op L-vormige plattegrond, gebouwd in 1913 naar ontwerp van T. Reitsema in stijl van het rationalisme met enkele jugendstil-details. Naast het huis staat een koetshuis uit de bouwtijd.
Windmolen ‘De Jonge Hendrik’ (Oude Dijk 11) is een met hout beklede achtkante stellingkoren- en pelmolen op bakstenen onderbouw. De molen werd in 1875 gebouwd door molenmaker J.H. van der Veen voor P. Mulder ter plaatse van een in 1874 door brand verwoeste voorganger. De molen is in 1971-'73 gerestaureerd.
De Alg. begraafplaats (Streekweg ong.), aangelegd in de eerste helft van de 19de eeuw, heeft een rijk uitgewerkt toegangshek uit omstreeks 1910. Op de rechthoekige begraafplaats liggen diverse rijk gedecoreerde 19de-eeuwse zerken.
Boerderijen. In de omgeving van Den Andel ligt een aantal interessante boerderijen. De grote kop-hals-rompboerderij Arion (M.D. Teenstraweg 2) werd gebouwd voor M.D. Teenstra. De schuur, waarin de zomerwoning is ondergebracht, en het middelhuis dateren uit 1820. Het deels onderkelderde voorhuis met wolfdak en zij-ingang dateert uit 1862. In de zijgevel zit een gevelsteen met een voorstelling van Neptunus met een arend. Op het erf staat een bijschuur uit 1810. De Wiersemaheert (Oosterweg 17) is een kophals-romp-boerderij met dwars, blokvormig voorhuis in eclectische trant, gebouwd rond 1880.
Auteursrechtelijk beschermd