Monumenten in Nederland. Overijssel

Windesheim
(gemeente Zwolle)

Esdorp ontstaan in de late middeleeuwen aan de weg van Zwolle naar Deventer.

Hier werd in 1387 door volgelingen van Geert Grote een klooster van de Broeders des Gemenen Levens gesticht. Dit zou het moederklooster worden voor de Windesheimer kloostercongregatie, die tot de reformatie veel aanhang bezat in Noordwest-Europa. Ten westen van het klooster verrees het Huis Windesheim. Langs de IJssel lagen steenbakkerijen, waarvan nu alleen nog de tichelgaten getuigen.

De Herv. kerk (Dorpsstraat 4), een rechthoekig gebouw uit circa 1565, diende oorspronkelijk als brouwerij van het klooster Windesheim. Het is als enige van de kloostergebouwen geheel bewaard gebleven, omdat het vanaf 1633 als kerk diende. Ten behoeve van de kerkzaal heeft men de eerste verdiepingsvloer verwijderd. Bij de restauratie van het gebouw omstreeks 1987 zijn de vensters gereconstrueerd. De tuitgevels tonen dichtgezette vensters en laadopeningen. Van de bouwtijd dateren een stortkanaal in de oostgevel, de eiken kapconstructie met gestapelde jukken en de samengestelde balklaag met korbeelstellen van de tweede verdiepingsvloer, die het interieur van de kerkzaal dekt. De zaal bevat onder meer een preekstoel uit 1647 met klankbord uit 1649, een koperen lezenaar uit het tweede kwart van de 18de eeuw. De aangebouwde consistoriekamer heeft een neogotische trapgevel met uitgebouwd ingangsportaal uit 1915, naar ontwerp van L.H.J. Westerop. Tegen de westgevel staat een boerderij met een rieten schilddak en een gepleisterde kopgevel.

[p. 279]

Windesheim, Herv. kerk

In enkele nabijgelegen panden zijn van het bij de reformatie opgeheven klooster nog enkele kleine gebouwresten over. Pastorieweg 2, een boerderij met laat-19de-eeuwse aanbouw, heeft een smalle kelder met ribloze kruisgewelven, en daarboven resten van laat-middel-eeuws muurwerk en enkele moerbalken met korbeelstellen. De huis Pastorieweg 4, de pastorie van de kerk, heeft een vrijwel vierkante laat-middeleeuwse kelder met ribloze kruisgewelven op een middenzuil.

De Herv. begraafplaats (Pastorieweg ong.) is aangelegd in 1834. Hier ligt het familiegraf van de heren van Windesheim, bestaande uit vier grafzerken en een monument met natuurstenen sokkel en gietijzeren bovenbouw voorzien van ornamenten als fakkels en een bekronende urn. Het gietijzerwerk is uitgevoerd door Nering Bögel.

Van Huis Windesheim (Windesheimerweg 2), een vroeg-17de-eeuwse havezate, is als gevolg van een bombardement in 1944 alleen een ruïne over, bestaande uit de brug naar het omgrachte huis en het keldermuurwerk. Verder bleven twee 18de-eeuwse, tweebeukige bouwhuizen behouden, waarvan het linker met paardenstal in verval is en het andere recent is gerestaureerd. Een hek met vier natuurstenen hekpijlers bekroond met siervazen uit 1639 geeft toegang tot het terrein. De onlangs herstelde tuin en het landgoed met parkbos en vijvers in Engelse landschapsstijl zijn grotendeels aangelegd in opdracht van Cornelia Charlotta Feith, weduwe van Joachim van Plettenberg, in de jaren 1793-'96 en naar ontwerp van Jacob Otten Husley.

Langs de Windesheimerweg staan diverse 19de-eeuwse eenlaags dienstwoningen voorzien van rieten dak en luiken in de kleuren van het huis (nrs. 15-19 en 25-35). Van omstreeks 1900 is Windesheimerweg 4, met vlakbij een laat-19de-eeuwse schuur en een brug met hek die toegang geven tot het landgoed. De dubbele dienstwoning Windesheimerweg 21-23 kwam omstreeks 1910 tot stand.

Boerderij Veldweg 1 behoorde mogelijk tot het klooster Windesheim en heeft ondanks latere verbouwingen diverse oude onderdelen behouden. De kelder onder de opkamer is laat-middeleeuws en wordt gedekt door troggewelven op gordelbogen. De opkamer is voorzien van ankerbalkgebinten en een sporenkap. De houtconstructie van de stal wordt gedateerd op kort na 1500. In de omstreeks 1800 verbouwde oostgevel bevindt zich nog een gebint van de oude situatie, toen de gevel een houten voorschot zal hebben gehad.

De diaconiewoningen ‘De Bethlehem’ (Dorpsstraat 19-27) vormen een rij eenlaags woningen met schilddak, schuifvensters en deuren met bovenlicht voorzien van gietijzeren levensboom. Ze dateren uit het midden van de 19de eeuw en zijn in 1997 gerenoveerd.

Windmolen ‘De Windesheimer molen’ (Hollewandsweg 33) is een achtkante rietgedekte stellingkorenmolen op hoten onderbouw en lage stenen voet, gebouwd in 1748.