Wierden
Dorp, ontstaan in de late middeleeuwen aan de zuidoostrand van een es. Nadat in 1881 de spoorlijn Deventer-Almelo in gebruik kwam, stichtte men ten noorden van het dorp enkele textielfabrieken, waaronder die van de firma Scholten. Na de Tweede Wereldoorlog breidde het dorp zich noord- en zuidwaarts uit.
De Herv. kerk (Burg. J.C. van den Bergplein 3), oorspronkelijk gewijd aan St. Johannes de Doper, heeft een laat-15de-eeuwse toren van drie geledingen met ingesnoerde achtzijdige spits en een uitgebouwde traptoren. In de toren hangt een door Geert van Wou gegoten klok uit 1495. Uitgezonderd een groot deel van de westmuur tussen toren en schip is de 15de-eeuwse kerk verder gesloopt. In 1824 kwam een nieuwe kerk tot stand, die in 1928 werd vervangen door een kerk met een plattegrond in de vorm van een Grieks kruis. J. Vixseboxse maakte daarvoor het ontwerp in een combinatie van neogotische en expressionistische elementen.
De
R.K. kerk St. Johannes de
Wierden, Herv. kerk
Wierden, Pompstation Nijverdalsestraat 90
Doper (Stationsstraat 22) is een eenvoudige basilicale kerk met zijbeuken voorzien van lage dwarskappen, een ongelede westtoren met achtzijdige ingesnoerde spits met helmbekroning en een uitgebouwde doopkapel met kegeldak. De kerk verrees in 1921-'22 in neoromaanse trant naar ontwerp van J. Stuyt, ter vervanging van een kerk uit 1848, die weer een kerk uit 1808 verving. In de kerk bevindt zich een waarschijnlijk 15de-eeuwse altaarsteen, afkomstig uit de Herv. kerk. In de toren hangt een klok uit 1453, oorspronkelijk uit Munster. De pastorie (Stationsweg 20) dateert uit de bouwtijd van de kerk.
Woonhuizen. Het langgerekte eenlaags dorpshuis Burg. J.C. van den Bergplein 9 dateert uit het midden van de 19de eeuw. Het voorm. Notarishuis (Rijssensestraat 24) is een herenhuis op L-vormige plattegrond uit 1905. De wit gepleisterde eclectische villa Rijssensestraat 50 is gebouwd in 1896 naar ontwerp van J. van der Goot en C.J. Kruisweg. De villa heeft een L-vormige plattegrond met in de binnenhoek een achtkantig torentje; ernaast staat een koetshuis.
Pompstations. Het voorm. pompstation Nijverdalsestraat 90, gelegen ten westen van het dorp, verrees in 1892-'93 ten behoeve van de watervoorziening van Almelo en Wierden, en een jaar later ook voor Delden. H.P.N. Halbertsma ontwierp dit langgerekte eenlaags pand met vlak hellend zadeldak. De bijbehorende schoorsteen en dienstwoning sloopte men bij de bouw van het nieuwe pompstation Nijverdalsestraat 98 in 1928 voor de Algemene Waterleiding Maatschappij te Almelo. Dit eenlaags gebouw met zadeldak heeft nog een oorspronkelijk interieur en stalen spanten. Het bijbehorende, in 1936 gebouwde, filtergebouw heeft een ver uitkragend plat dak van beton.
De Alg. begraafplaats (Appelhofstraat ong.), aangelegd in de 19de eeuw, heeft een aantal 19de-eeuwse grafstenen en een eenvoudig baarhuisje met zadeldak.
Het landgoed Grimberg (Grimbergerweg 7) ligt ten zuidwesten van Wierden. Het 13de-eeuwse kasteel Grimberg werd in 1821 gesloopt, maar een groot deel van de halfcirkelvormige buitengracht en de in de 18de eeuw aangelegde lanen bleven bewaard. Op de huisplaats liet textielfabrikant J.H. ter Horst in 1920 een met riet gedekt, houten theehuis op L-vormige plattegrond bouwen. Een hek met bakstenen pijlers, bekroond met laat-18de-eeuwse siervazen, vormt de toegang tot het terrein. Aan het begin van de oprijlaan staan twee zandstenen klauwstukken, waarschijnlijk afkomstig van het oude huis. Tot het landgoed behoort de dwarshuisboerderij 't Winkel (Rijssensestraat 103) uit 1836, waarvan het eenlaags voorhuis is voorzien van een mezzanino. Aan de rechterzijde staat een aangebouwde vijfhoekige herenkamer met tentdak en een houten veranda, voorzien van een geschubde houten zonwering.
Ebina (Oude Tolweg 3), gelegen ten westen van Wierden, is een landhuis in expressionistische trant met overkragend rietdak. Het landhuis, dat ook de naam ‘Vrijthof’ droeg, werd in 1925 voor fabrikant W.A. van Wulfften Palthe gebouwd. De hal heeft nog de oorspronkelijke lambrisering. Bij het huis staat een, eveneens met riet gedekte, garage.
Boerderijen. Enkele buurtschappen ten zuiden en zuidwesten van Wierden bezitten interessante boerderijen. In de buurtschap Zuna staat de oorspronkelijk 18de-eeuwse langhuisboerderij Zunaweg 10, met afgewolfd rieten zadeldak. De boerderij is in het derde kwart van de 19de eeuw verbouwd en voorzien van een vrij korte bovenkamer. Zunaweg 16-16C is een krukhuisboerderij met rieten schilddak uit het midden van de 19de eeuw. De uit 1855 daterende langhuisboerderij Bussinkweg 1 in het buurtschap Notter heeft een rieten wolfdak en een aangebouwd zandhok. Op het
Auteursrechtelijk beschermd