Monumenten in Nederland. Overijssel

Holten

Esdorp ontstaan op de Sallandse zandgronden aan de zuidzijde van de Overijsselse heuvelrug op het lagere deel tussen de Holterberg en de Zuurberg. Het dorp werd voor het eerst genoemd in 1237 en dankt zijn ontwikkeling aan de ligging aan de belangrijke verbindingsweg van Deventer via Almelo naar Duitsland. Op de splitsing met de weg naar Markelo werd in 1377-'79 de bisschoppelijke sterkte de Waardenburg gebouwd. Al in 1380 werd deze verwoest, maar in 1381-'82 volgde herstel. Na het opgaan van het Sticht in het Habsburgse rijk werd ze overbodig en volgde sloop in 1529-'31. In 1972 werden de resten opgegraven en zichtbaar gemaakt. In 1829 brandde een groot deel van het dorp Holten af. Bij de herbouw ontstond een lintvormige bebouwing die de beide essen, de Holter Enk en de Loker Enk, met elkaar verbond met een verdichting rond de kerk. Na bouw in 1886 van het station aan de

[p. 181]

Holten, Villa Morgenster

in 1888 geopende lijn Deventer-Almelo volgde uitbreiding in die richting. Nadat in 1929 de ‘toeristenweg’ werd aangelegd die over de Holter- en Noetselerberg naar Nijverdal loopt, kwam op de Holterberg recreatiebebouwing tot ontwikkeling. Na de oorlog heeft het dorp zich in oostelijke en westelijke richting uitgebreid. In 1978 werd op de plaats van de oude zuivelfabriek aan de Stationsstraat een grote Geref. kerk gebouwd naar plannen van H. Jorissen uit Rijssen.

De Herv. kerk (Kerkplein 1) is een zaalkerk, gebouwd in 1832 nadat de oude kerk in 1829 door brand werd verwoest. De gespaard gebleven laatgotische toren van drie geledingen werd toen geheel gepleisterd en voorzien van gotiserende details. Ook de ingesnoerde spits stamt uit die tijd. Rond 1950 zijn de vensters verhoogd en gedeeltelijk dichtgemaakt en is er aan de zuidzijde een tochtportaal toegevoegd. De kerk bezit een orgel uit 1855 van de hand van C.F.A. Naber. Het voorm. raadhuis (Dorpsstraat 27) is een eenlaags dwars gebouw met aan de rechterzijde haaks daarop een puntgevel met het opschrift ‘gemeentehuis’. Boven de ingang bevindt zich het gemeentewapen. Het pand, met jugendstil-details, werd in 1906 ontworpen door J.H. de Herder en J.J. Hellendoorn uit Hengelo.

Woonhuizen. In het dorp staan enkele interessante woningen, waaronder het L-vormige notarishuis in eclectische vormen, Oranjestraat 40, dat in 1882 werd gebouwd voor A. Frylink. Het dubbele woon- en winkelpand Dorpsstraat 38 kwam tot stand omstreeks 1930 in een stijl met functionalistische elementen. Het dubbele woonhuis Oranjestraat 3-5 uit 1934 naar plannen van T.J. Loggers heeft een

Holten, Hotel-restaurant In den Swarten Ruijter

meer expressief uiterlijk. De Blikhorst (Molenbelterweg 32) is een fraai gelegen huis onder een pannen wolfdak. Het werd in 1928 gebouwd naar ontwerp van M.A. Vixseboxse als een van de eerste villa's op de Holterberg. De villa Molenbelterweg 13-13a ontstond in 1933 in een landelijke stijl naar plannen van J. Vegter. Ook het meer traditionalistisch vormgegeven woonhuis De Zonnebelt (Burg. van der Borchstraat 29) is van zijn hand. Aan de rand van de Holterberg verscheen een aantal recreatiewoningen in laat-expressionistische vormen naar plannen van T.J. Loggers: Jachtwente (Enkweg 6) uit omstreeks 1930, De Enk (Enkweg 10) uit 1931 en de dubbele woning Sonnevanck (Enkweg 1-3) uit 1935. In dezelfde stijl ontwierp Loggers in 1935 zijn eigen woonhuis annex architectenatelier Panochthus (Holterbergweg 2). Het huis Morgenster (Molenbelterweg 25), nu Boskoraal genoemd, is een architectonisch curiosum. Het werd omstreeks 1936 gebouwd in Zuid-Afrikaanse stijl met aan de Holter Enk-zijde een in- en uitgezwenkte Kaapse gevel. Het woonhuis De Hoge Hei (Raalterweg 27) werd in 1938 gebouwd door H.J. Holterman voor de Hengelose fabrikant F. Hazemeyer.

De boerderij (Larenseweg 54), is een kleine nabij de Loker Enk gelegen boerderij met dwarsgeplaatst rieten schilddak en langsdeel gebouwd in het midden van de 19de eeuw.

Het hotel-restaurant In den Swarten Ruijter (Holterbergweg 7) is een in traditionele stijl gebouwd pand met forse, met riet gedekte kap, ontstaan omstreeks 1935 naar plannen van T.J. Loggers. Op het terrein staat een aantal langgerekte houten logeergelegenheden onder rieten schilddak uit dezelfde tijd.

Het station (Stationsstraat 13), is een eenvoudig langgerekt stationsgebouw annex dienstwoning, gebouwd in 1886 voor de Nederlandsche Locaalspoorweg-Maatschappij. Het station werd omstreeks 1920 verhoogd en verlengd en voorzien van een goederenloods.

De Alg. begraafplaats (Kerkhofsweg ong.) werd in 1880 gesticht en heeft een baarhuisje uit die tijd, alsmede een omstreeks 1920 gebouwde grafkelder van de familie van burgemeester A.Ph.R.C. baron van der Borch van Verwolde. Op de begraafplaats staan vele houten ‘grafstenen’ waarvan de tekst door middel van een glasplaat wordt beschermd.

De Canadeese militaire begraafplaats (Eekhoornweg ong.) op de Holterberg werd in 1946 aangelegd voor de ruim 1400 Canadeese soldaten die bij de bevrijding van Oost-Nederland zijn gevallen. Op het fraai aangelegde terrein staan twee gedenkgebouwtjes met tentdak en een gedenkkruis, mogelijk naar ontwerp van P. Hepworth.

Dijkerhoek. Ten westen van Holten ligt de buurtschap Dijkerhoek, waarvan de kern pas aan het eind van de 19de eeuw is ontstaan. Het gebouw Bethanië (Maatmansweg 1) is een eenvoudige zaalkerk die in opzet uit omstreeks 1895 stamt en in 1931 door de Hervormde gemeente als kerk in gebruik is genomen. De windmolen ‘De Hegeman’ (Dijkerhoekseweg 22) is een achtkante, met riet gedekte stellingkorenmolen op een houten onderstuk en met een bakstenen voet, in zijn huidige vorm gebouwd in 1890, maar met een bovenas uit 1858. Het bovendeel van de molen is een omgebouwde, oorspronkelijk uit 1730 daterende, Zuid-Hollandse poldermolen.