Monumenten in Nederland. Overijssel

Goor

Stad ontstaan op de plaats waar de belangrijke weg van Deventer naar Duitsland via een verhoogde weg (Bandijk) het dal van het riviertje de Regge passeerde. Hier verrees ook de parochiekerk. Goor kreeg in 1263 stadsrechten. De oudste kern was een omgrachte lintbebouwing langs de Kerkstraat. Een

Goor, Herv. kerk (1987)

tweede kern, 't Schild, werd aan het eind van de 13de eeuw ongeveer vijfhonderd meter naar het noorden gesticht, voor de poort van de mogelijk 12de-eeuwse burcht Goor. Door een planmatige ophoging ontstond een ovaal plateau (Voor-, Midden-, Achter- en Molenstraat), dat wel een gracht maar geen muur kende. In 1581 werd Goor door Staatse troepen belegerd, waarbij het stadje en de kerk veel schade leden. De aanleg van de spoorlijn Zutphen-Enschede, de spoorlijn Hellendoorn-Neede en in mindere mate het graven van het Twenthekanaal hebben de ontwikkeling van de textielindustrie gestimuleerd. Tot het begin van de 20ste eeuw bleef Goor een kleine stad met een slingerende lintbebouwing (Kerkstraat-Grotestraat-Hengevelderstraat) en twee kernen. Vanaf 1900 breidde het zich voornamelijk in noordelijke en zuidelijke richting uit.

De Herv. kerk (Kerkstraat 23), oorspronkelijk gewijd aan St. Petrus, bestaat uit een laatgotische westtoren van vier geledingen met achtzijdige, ingesnoerde spits en een gepleisterde, grotendeels neogotische kerk met recht gesloten schip en noordelijke dwarsarm. In de uit de tweede helft van de 15de eeuw daterende toren hangen drie 17de-eeuwse klokken, waaronder twee anonieme uit 1641 en een door Frans en Petrus Hemony gegoten klok. De toren wordt geflankeerd door lage vleugels, waarvan de noordelijke sinds het einde van de 15de eeuw als grafkapel van Huis Weldam fungeerde; aan de buitenzijde bevindt zich het dubbelwapen Ripperda-Ripperda (1689). Het westelijke deel van het schip bestaat uit een eenbeukig schip met onversneden steunberen en zou ook uit de 15de eeuw kunnen dateren. Kerk en toren werden in 1581 in brand geschoten en in het begin van de 17de eeuw met behoud van het muurwerk in gotiserende trant hersteld door meester Johan Boldewijn van Tseffs. In de jaren veertig van de 17de eeuw heeft men het oude koor afgebroken en het schip verlengd. In de rechte sluiting werd de oostingang aangebracht. Een noordelijke dwarsarm met ingangspartij in vormen van de Willem II-gotiek voegde men in 1854-'55 toe. De oostingang kreeg een ingangspartij in dezelfde stijl. Tevens werd toen het exterieur van de kerk vrijwel geheel gepleisterd.

Het interieur wordt overdekt door een vlak stucplafond met koof uit 1854-'55. De grafkapel van Huis Weldam is vanuit de kerk toegankelijk via een rijk versierd, zandstenen ionisch portaal met een grafschrift voor Unico Ripperda (†1709). De pilasters van het portaal vertonen sterke overeenkomst met de zandstenen ionische zuilen van de uit het eerste kwart van de 18de eeuw stammende orgeltribune, waarop een 19de-eeuws orgel staat. Verder bevat de kerk een eikenhouten zeszijdige preekstoel met lijstpanelen uit de eerste helft van de 17de eeuw en een 17de-eeuwse ijzeren lezenaar met het wapen van de stad Goor.

De R.K. kerk H.H. Petrus en Paulus (bij Hengevelderstraat 24) is een neogotische pseudo-basilicale kerk met een vijfzijdig gesloten, naar het westen gewend koor en diagonaal geplaatste zijkapellen. Het oostfront wordt geflankeerd door achthoekige traptorens met ingesnoerde spits. Op het koor staat een dakruiter. De kerk verrees in 1892-'94 naar ontwerp van J.W. Boerbooms en kreeg in 1935 een portaal. Het interieur wordt overdekt door kruisribgewelven die rusten op pijlers met colonnetten. De pastorie (Hengevelderstraat 24) dateert eveneens uit 1894.

De openbare lagere school ‘Het Laar’ (Herman Heyermansstraat

[p. 152]

Goor, Huize Scherpenzeel

36) is een deels eenlaags, deels tweelaags schoolgebouw op samengestelde plattegrond, gebouwd omstreeks 1920. Het heeft een ingangspartij in expressionistische trant. Heeckeren (Lintelerweg 5), een voorm. havezate, is in haar huidige vorm een gepleisterd landhuis bestaande uit twee haaks geplaatste vleugels. Een in 1412 voor het eerst vermeld kasteel ter plaatse werd in 1584 door brand verwoest. Bij de herbouw in 1596, in opdracht van Herman van Ensse, bleven de middeleeuwse kelders van de oostvleugel bewaard. Getuige wapenstenen waren er verbouwingen in 1646 en 1656. In 1841 liet jhr. G.W. Bosch van Drakestein het huis ingrijpend verbouwen. De traptoren in de binnenhoek tussen beide vleugels verdween. Het front werd naar het oosten verplaatst en kreeg een pilasterstelling en een driehoekig fronton. Een ingrijpende inwendige verbouwing vond plaats toen de zusters dominicanessen het pand in 1900 in gebruik namen als

Goor, Station (1987)

klooster. Omstreeks 1840 heeft men het grachtenstelsel vergraven en opgenomen in een landschappelijke aanleg. Bewaard bleef het 18de-eeuwse lanenstelsel. Het uit 1830 daterend bijgebouw met mezzanino is het voorhuis van een dwarshuisboerderij waarvan het bedrijfsgedeelte omstreeks 1980 is gesloopt.

Olidam (Kevelhamlaan ong.). Van deze voorm. havezate bestaat nog de laat-middeleeuwse verhoogde huisplaats aan de Poolbeek, omgeven door gracht en singel en nu opgenomen in de groenvoorziening van een nieuwbouwwijk. De grote veldkeien hebben gediend als fundering voor een houtskeletbouw. Woonhuizen. Het waarschijnlijk 17de-eeuwse diepe eenlaagshuis Kerkstraat 13 is omstreeks 1870 verbouwd en voorzien van de huidige gepleisterde lijstgevel. De festoenen en de gevelsteen met het jaartal ‘1696’ zijn bij deze verbouwing herplaatst. Grotestraat 86-88 is een dubbel woonhuis uit het tweede kwart van de 19de eeuw. Het neoclassicistische herenhuis Spoorstraat 33-35 dateert van omstreeks 1870. De gepleisterde herenhuizen Spoorstraat 27-31 en het huis Hengevelderstraat 1 zijn omstreeks 1875 opgetrokken in eclectische vormen. De eclectische villa Diepenheimseweg 1 stamt uit 1880 en is sinds 1954 in gebruik als gemeentehuis, waarbij het is vergroot en inwendig gewijzigd. De rond een centrale hal gegroepeerde vertrekken zijn voorzien van houten lambriseringen en deurposten in eclectische vormen. De huidige burgemeesterskamer heeft een houten lambrisering, een schouw en een geometrisch plafond. Huize Scherpenzeel (Markeloseweg 2) is een villa met elementen uit de chaletstijl, gebouwd in 1913 voor het echtpaar Jannink-Ter Horst naar ontwerp van K. Muller. Het huis is genoemd naar de havezate Scherpenzeel die iets ten oosten van het huis lag. Het oorspronkelijke interieur is nog grotendeels intact. De tuin in gemengde stijl is ontworpen door H. Poortman. De blokvormige Villa Kedingen (Diepenheimseweg 25) werd in 1913-'14 gebouwd voor N. Jannink in ‘Um 1800’-stijl.

Het Tuindorp (Ten Boschstraat e.o.) ontstond in 1920-'21 in opdracht van de woningbouwvereniging ‘De Goorsche Volkswoning’. Aan de oorspronkelijk 48 woningen naar ontwerp van W.K. de Wijs werden in 1924 nog 32 woningen naar plannen van W.P.C. Knuttel toegevoegd. De architectuur is enigszins vergelijkbaar met het tuindorp ‘Het Pathmos’ in Enschede.

Windmolen de ‘Braakmolen’ (De Braak 7) is een achtkantige, met riet gedekte stellingkorenmolen op houten onderstuk en bakstenen voet, gebouwd in 1856 en in 1874 van een nieuwe bovenas voorzien.

Het station (Stationslaan 3) is een gebouw vierde klasse van de Staatsspoorwegen, gebouwd in 1863 aan de lijn Zutphen-Enschede naar plannen van K.H. van Brederode. In 1904 werd aan de rechterzijde een vleugel aangebouwd. Het station is nu ingericht als oudheidkamer. Op het perron staat een gietijzeren wissel- en seintoestel.

De watertoren (Markeloseweg 29) is gebouwd in 1915. De ronde toren met iets verjongende schacht heeft een verbrede en van kantelen voorziene bovenbouw met ijzeren hangbodemreservoir. Begraafplaatsen. De waarschijnlijk in de 18de eeuw aangelegde Isr. begraafplaats (achter Hengevelderstraat 3-5) heeft een eenvoudig lijkhuisje. De begraafplaats ligt ter plaatse van de vroegere burcht van Goor. De Oude begraafplaats (bij Laarstraat 36) werd in 1827 aangelegd en is omgeven met een ijzeren hek tussen zandstenen hekpijlers. Centraal op de begraafplaats staat het in 1842 geplaatste grafmonument voor de textielpionier Thomas Ainsworth (†1841). Het gietijzeren monument

[p. 153]

Goor, Alg. begraafplaats, grafmonument Thomas Ainsworth (1983)

bestaat uit een vierkante bovenbouw met symbolen en teksten in drie talen en een getrapte onderbouw op een zandstenen basement. Het is ontworpen door E.S. Heijinckz Mz. en gegoten door de firma Nering Bögel. Verder bevat de begraafplaats enkele 19de- en 20e-eeuwse grafstenen, onder meer van de families Jannink en Brunnekreef. De R.K. begraafplaats (Iependijk ong.) is in 1856 aangelegd, maar verschillende malen vergroot. Ze bevat onder meer het graf van Willem Bosch van Drakestein (†1862) en een pastoorsgraf.