Zevenbergen, Herv. kerk
het noorden en westen uit. De Haven is in 1970-'71 gedempt.
De Herv. kerk (Markt 4) is een pseudo-basilicale kerk met transeptachtige dwarskapellen - de noordelijke met zijkapel -, een recht gesloten koor en aan de noordzijde daarvan een vierkante toren van drie geledingen. Het koor en de toren dateren uit het begin van de 14de eeuw. Het oorspronkelijk basilicale schip en de beide dwarskapellen verrezen kort voor 1400. De door steunberen gelede westgevel van het schip is voorzien van een roosvenster. In de 15de eeuw bouwde men aan de noordzijde van het schip een kapel, waarschijnlijk voor het schuttersgilde van St.-Joris. Omstreeks 1500 moet de kerk door brand zijn geteisterd. In de jaren veertig van de 16de eeuw vond een ingrijpende verbouwing plaats. De muren van het koor en de dwarskapellen werden verhoogd, evenals de muren van de zijbeuken, waarin nieuwe, grotere vensters kwamen. De vensters van de lichtbeuk raakten verborgen achter de nieuwe kappen van de zijbeuken, waardoor het schip een pseudobasilicale vorm kreeg.
De toren kreeg in 1766 een nieuwe bekroning naar ontwerp van Philip Willem Schonck. In 1944 werd de toren opgeblazen, waarbij ook aanzienlijke delen van koor en schip werden beschadigd. Tijdens de restauratie in 1949-'53 heeft men het 19de-eeuwse pleisterwerk verwijderd en de 16de-eeuwse toestand gereconstrueerd; sporen van de 14de-eeuwse toestand zijn in het muurwerk zichtbaar gelaten. De houten kappen en tongewelven werden hersteld en aangevuld in de 16de-eeuwse vorm; zij waren na 1944 nog aanwezig in de zuiderzijbeuk, de zuiderdwarskapel en in een
Zevenbergen, Stationsstraat
gedeelte van het middenschip. De kapitelen van de zuilen van het schip zijn voorzien van een smalle krans van bladmotieven, gekopieerd naar fragmenten van het oorspronkelijke werk. De toren is in 1960-'61 in de oude vorm herbouwd, met inbegrip van de 18de-eeuwse bekroning. In de toren hangt een luidklok uit 1401, gegoten door Peter van Dorne.
In het koor bevindt zich een zwart-marmeren grafmonument voor Jean de Ligne, heer van Zevenbergen (gesneuveld bij Heiligerlee in 1568), gemaakt door Lambrecht de Lambillon uit Namen. Het in de loop van de eeuwen nogal beschadigde monument is in 1954 hersteld, waarbij de wapens zijn gepolychromeerd. Verder bevat de kerk een tot bank vertimmerd renaissance-doophek (17de eeuw), een preekstoel vervaardigd door Jacobus van Steen (1785), een psalmbord (18de eeuw) en enkele, meest 17de-eeuwse grafzerken.
De R.K. St.-Bartholomeuskerk (Markt 19) is een driebeukige pseudo-basilicale kruiskerk met zijbeuken voorzien van steekkappen, met ondiepe kapellen rondom de viering en met een recht gesloten koor. De kerk verrees in 1928-'29 naar ontwerp van J. Stuyt. De toren liep in 1944 oorlogsschade op en is omstreeks 1950 in gewijzigde vorm herbouwd naar plannen van J. Bunnik.
Woonhuizen. Het vroeg-17de-eeuwse diepe eenlaagspand Molenstraat 12 heeft een trapgevel met toppilaster. Boven de vernieuwde winkelpui bevinden zich gereconstrueerde kruisvensters met uitkragende korfbogen en metselmozaïek in de boogtrommel. Stationstraat 1 heeft een vergelijkbare vroeg-17de-eeuwse trapgevel, maar dan veel eenvoudiger uitgevoerd en later gepleisterd. Uit de eerste helft van de 17de eeuw dateren verder Molenstraat 36, met trapgevel, en Molenstraat 40-42. Het diepe pand Noordhaven 46 is voorzien van een gepleisterde 17de-eeuwse klokgevel. Van omstreeks 1800 dateert het huis Zuidhaven 17 met gepleisterde tuitgevel; de achterliggende langsdeelschuur is uit dezelfde tijd. Villa Waterloo (Prins Hendrikstraat 4-8) is een gepleisterd blokvormig eclectisch pand met mansardedak, gebouwd omstreeks 1875 als directievilla. Het koetshuis stamt uit dezelfde tijd. Van 1905 tot 1925 was de villa in gebruik als klooster en vanaf 1925 tot recent als raadhuis. Het eenlaagspand Prins Hendrikstraat 10 uit omstreeks 1875 heeft kasteelachtige elementen, zoals een veelhoekige hoektoren voorzien van schietgaten. Langs de Stationsstraat staan gepleisterde eclectische herenhuizen, zoals Stationsstraat 10 (circa 1860), 16 (circa 1875) en 4-6 (circa 1880).
De windmolen (Lage Wipstraat 66) is een ronde bakstenen stellingkorenmolen uit 1841 met getoogde inrijpoort.
Het station (Stationslaan 1) is een gebouw uit 1854, waarvan het middendeel in 1885 een verdieping kreeg. Het vertoont gelijkenis met het station van Oudenbosch aan dezelfde lijn.
Bedrijfsgebouwen. De Zevenbergse
Stoomtimmerfabriek ‘De Toekomst’ (Hazeldonkse Zandweg 19) dateert uit 1903. De productiehal met houten schoorwerk en ijzeren trekspanten wordt aan het oog onttrokken door een rijke bakstenen gevel met gepleisterde velden. De grote procesgebouwen
Zevenbergen, Station
Auteursrechtelijk beschermd