Terheijden
(gemeente Made)
Dorp ontstaan in middeleeuwen als een lintbebouwing op een zandrug in het stroomgebied van de Mark.
De R.K. kerk St.-Antonius Abt (Marktstraat 2) is een laat-gotische kruisbasiliek met ingebouwde westtoren en vijfzijdig gesloten koor. De toren van twee geledingen en met een veelhoekig traptorentje kwam in de 15de eeuw tot stand. Koor en transept dateren uit omstreeks 1500; zij hebben rijk gedetailleerde, rijzige steunberen met natuursteen banden. Het schip werd in 1542-'46 gebouwd, waarbij men de zijbeuken doortrok langs de oudere toren. In 1876-'78 restaureerde P.J.H. Cuypers de kerk. Hij verving de houten tongewelven van koor, transept en zijbeuken door stenen gewelven. Bij een brand in 1922 gingen alle kappen en gewelven echter verloren, evenals de door Cuypers toegevoegde houten torengeleding. Bij het herstel kreeg de hele kerk weer houten tongewelven. In 1944 liep het gebouw opnieuw schade op aan de kappen; deze werden in 1949 hersteld, waarbij ook het weggeschoten traptorentje van de kerktoren werd herbouwd.
Het interieur heeft ronde kolommen met koolbladkapitelen; de colonnetten en
Terheijden, R.K. kerk St.-Antonius Abt
Wagenberg bij Terheijden, R.K. St.-Gummaruskerk
kraagstenen van de 19de-eeuwse overwelving zijn nog aanwezig. Tot de inventaris behoren een koperen lichtkroon met vrouwenbeeldje en drakenkop (15de eeuw), een laat-gotisch Antoniusbeeld en twee barokke beelden, voorstellende Johannes Nepomuk en Antonius Abt.
De Herv. kerk (Hoofdstraat 1) is een eenvoudig neoclassicistische zaalkerk uit 1809, met rondboogvensters en wit gepleisterd front, bekroond met klokkentorentje.
Windmolen ‘De Arend’ (Molenstraat 40) is een ronde bakstenen stellingkorenmolen, oorspronkelijk daterend uit 1742, maar herbouwd in 1756 na een brand.
Verdedigingswerken. De Kleine Schans (Molenstraat ong.) is een vierkant gebastionneerd fort dat men in 1830 opwierp vanwege de Belgische Opstand. Het ligt op de plaats van een in 1680 geslechte schans uit de Tachtigjarige Oorlog. Ten zuidoosten van het dorp ligt de Spinolaschans (Bredaseweg ong.), een vierhoekig gebastionneerd fort met natte gracht. Het fort werd in 1639 door Staatse troepen aangelegd op de plaats van een door Spinola in 1624 opgeworpen schans, die kort na de overgave van Breda was geslecht. Ten westen van het dorp bij het Markkanaal ligt de voorm. Linie van de Munnikenhof (Munnikenhof ong.), een getenailleerde aarden wal met een natte gracht en twee lunetten. Van deze door Menno van Coehoorn ontworpen linie uit 1701 - hersteld in 1746-'47 - is het profiel nog goed herkenbaar.
Wagenberg. Dit dorp ten noorden van Terheijden is ontstaan na de middeleeuwen. De R.K. St.-Gummarus-
Auteursrechtelijk beschermd