Monumenten in Nederland. Noord-Brabant

Nuenen

Zanddorp ontstaan uit een aantal nederzettingen en gehuchten, ieder met een eigen brink of plaats, die tot in deze eeuw als zodanig herkenbaar waren. De belangrijkste ‘plaatsen’ waren de Berg (hoek Papenvoort) en het Park. De eerste heeft een fraaie etalagelinde, en de tweede is in 1920 ingericht tot openbaar park in Engelse landschapsstijl en voorzien van een muziekkiosk.

De Herv. kerk (Papenvoort 2) is een langwerpige, voor- en achter driezijdig gesloten zaalkerk uit 1824. Het gebouw heeft spitsboogvensters tussen geblokte lisenen en een dakruiter met carillon. De achterbouw stamt uit 1928. Vincent van Gogh schilderde de kerk tweemaal toen zijn vader, dominee Theodorus van

Nuenen, Herv. kerk

Nuenen, Pastorie Herv. Kerk

Nuenen, Herv. kerk geschilderd door Vincent van Gogh (1884)

[p. 260]

Gogh, de nabijgelegen voorm. pastorie (Berg 26) bewoonde. Van dit uit 1764 stammende dwarshuis - met voor die tijd karakteristieke kwartronde bakstenen gootlijst - gebruikte Vincent de mangelkamer als atelier van december 1883 tot mei 1885.

De R.K. St.-Clemenskerk (Park 53) is een driebeukige kruisbasiliek met driezijdig gesloten koor en een hoge westtoren met achtkantige lantaarn en dito spits. De kerk verrees gebouwd in 1871 achter een (verdwenen) schuurkerk uit 1823. Het ontwerp van C. Weber vertoont een mengeling van neoromaanse en neogotische stijlelementen. De aangebouwde sacristie van rond 1920 is ontworpen door J. Stuyt. Tot de inventaris behoren een hoofdaltaar (1872), een Maria-altaar (1878), een H. Hartaltaar (1878) - alle drie naar ontwerp van Weber en uitgevoerd door J. Oor - zeven houten beelden door J. Custers (1903-'07), geschilderde kruiswegstaties van A. Windhausen (1907) en twee marmeren communiebanken door J. Custers (1927). In de toren hangt een klok uit 1490, gegoten door Jan van Venlo. De pastorie (Park 55) dateert van 1910.

Het voorm. St.-Elisabethsgesticht (Park 3) van de Zusters van de Sociëteit van Jezus, Maria en Jozef is een congregatieklooster uit 1887, uitgevoerd in neorenaissance-stijl met elementen van de neogotiek.

Nuenen, De Opwettense watermolen

Het voorm. rechthuis (Beekstraat 11) dateert volgens de jaartalankers uit 1734. In dit dwarshuis zetelden tot 1875 de schout en schepenen van Nuenen-Gerwen.

Het voorm. raadhuis (Berg 29) werd in 1874 gebouwd en herbergde oorspronkelijk op de begane grond een brandspuithuis en een cachot. Het pand heeft nu een horecabestemming.

Woonhuizen. Langs de Berg bevinden zich enkele karakteristieke eenlaagse dwarshuizen, waarvan de weverswoning Berg 40 uit 1763 lange tijd als kosterswoning van de Herv. kerk diende. Het dwarshuis Nuneville (Berg 24) verrees in 1874 in opdracht van dominee Begemann. De villa Papenvoort (Papenvoort 17) uit 1887 gebouwd in chaletstijl. Het Huis met de Bollen (Park 11) uit 1933, met rijke baksteendecoratie, is ontworpen door F. Wolters.

De dorpspomp (Berg ong.) is een eenvoudige gietijzeren pomp uit het einde van de 19de eeuw, gemaakt door ijzergieterij ‘De Prins van Oranje’ te Den Haag.

Gedenktekens. De schilder Vincent van Gogh wordt herdacht met het Van Goghmonument (Berg ong.) uit 1932 van Hildo Krop. Het bestaat uit een molensteen met daarop een rechtopstaande steen waarop een zon is uitgebeeld. Het levensgrote bronzen standbeeld van Vincent van Gogh (Park ong.) uit 1984 is ontworpen door Klaas van Rosmalen.

Windmolen. Ten noorden van het dorp staat De Roosdonk (Gerwenseweg ong.), een ronde bakstenen beltmolen uit 1887.

De Opwettense watermolen (Opwettenseweg 203), ten zuidwesten van Nuenen, is een dubbele onderslagmolen op de Kleine Dommel. De molen wordt voor het eerst in 1335 vermeld en is na een brand in 1764 herbouwd. Hij bestaat uit twee, grotendeels houten gebouwen op bakstenen voet. Het hoge gebouw, met het grootste rad en een vooruitstekende luikkap, diende als korenmolen en bevat nog onderdelen van een houtzaagmolen. Het lage en langere gebouw bood plaats aan de olieen volmolen. Van de voorm. molenaarswoning (Opwettenseweg 199-201) met de jaartalankers 1743 is de voorgevel bij een restauratie omstreeks 1976 herbouwd.

Gerwen. Dit dorp ten noordoosten van Nuenen bestond oorspronkelijk uit enkele gehuchten. Aan het eind van de 19de eeuw groeide een dorpskern rondom de centraal geplaatste St.-Clemenskerk (Heuvel bij nr. 23), een driebeukige kruisbasiliek met driezijdig gesloten koor en westtoren zonder steunberen. De ingesnoerde torenspits is na stormschade hersteld in 1801. Het gebouw stamt oorspronkelijk uit 1420-'40, maar werd na een brand in 1612 grotendeels herbouwd in gotische stijl. Daarbij verhoogde men transept en toren. De sporen van vlechtingen aan de noordgevel van het transept tonen de oorspronkelijke hoogte. Inwendig heeft de kerk zuilen met koolbladkapitelen en uit 1887-'89 daterende gewelven van hout en stucwerk. De kerk wordt nu gebruikt door de Priesterbroederschap St. Pius X.