Nieuwkuijk
(gemeente Heusden)
Langgerekt dorp, ontstaan op de grens van zand- en kleigrond. De heren van de heerlijkheden Nieuwkuijk en Onsenoort hadden sinds 1382 hun domicilie op kasteel Onsenoort (nu cisterciënzer abdij Mariënkroon). In 1810 werden beide heerlijkheden samengevoegd.
De R.K. kerk St.-Johannes de Doper (Nieuwkuijkseweg 94) is een rechthoekig centraliserend kerkgebouw met uitspringende entree en terzijde staande toren. De kerk verrees in 1953-'55 naar plannen van N. van der Laan en W.A.J. Hansen in Bossche School-stijl. Ze verving de in 1944 verwoeste neogotische kerk uit 1864-'66.
Windmolen ‘Emma’ (St.-Jorisstraat 16), ten zuiden van het dorp, is een ronde, bakstenen beltkorenmolen uit 1886.
De cisterciënzer abdij Mariënkroon (Abdijlaan 6), gelegen ten noorden van het dorp, staat op de plaats van kasteel Onsenoort, waarvan een klein gedeelte van de onderbouw van een mogelijk 14de-eeuwse toren resteert, alsmede een kelder en twee bouwhuizen. In 1910 werd het huidige kloostercomplex met kapel gebouwd naar plannen van J. Dony. Het hoofdgebouw en het poortgebouw, beide in traditionele vormen, stammen uit 1934-'35 en zijn ontworpen door architect Van Dael.
Nieuwkuijk, Ban- of grenspaal
Kasteel d'Oultremont (Kasteellaan 1), gelegen ten oosten van het dorp, wordt ook wel het kasteel van Drunen genoemd. Het in oorsprong mogelijk 15de-eeuwse kasteel behoorde waarschijnlijk sinds 1670 tot de bezittingen van de heren van Drunen en vanaf 1707 tot die van de graven d'Oultremont. In 1795 brandde het nagenoeg geheel af. De huidige vorm, een gebouwencomplex op T-vormige plattegrond, is grotendeels het resultaat van een in 1875 uitgevoerde verbouwing en uitbreiding naar ontwerp van H.J. van Tulder. Daarbij voorzag men de ingang met flankerende achtkantige torens van een trapgevel en smalle gekoppelde rondboogvensters; de linkervleugel kreeg arkeltorentjes. In 1989 werd het kasteel opgenomen in pretpark ‘Het land van Ooit’, waarbij het roze werd geschilderd en uitgebreid met een grote serre naar plannen van J.A. van Poppel.
Ban- of grenspaal. Langs de Meerdijk (bij de Badweg) staat een vierkante hardstenen paal met het wapen van Heusden en het jaartal 1785. De paal gaf de grens aan tussen Stad en Land van Heusden en het Land van Altena. Tevens lag hier de grens tussen Holland en Brabant.
Auteursrechtelijk beschermd