Esbeek
(gemeente Hilvarenbeek)
Randakkerdorp met aan de noordzijde een bebouwingsconcentratie rondom de in 1889 gebouwde kerk.
De R.K.H. Adrianuskerk (Dorpsstraat 8) is een eenbeukige kerk uit 1936-'37, gebouwd in de trant van de Delftse School naar ontwerp van F. Vervest en J. van Buytenen. Van de gesloopte voorganger uit 1889 is de toren in het nieuwe gebouw opgenomen. De pastorie (Dorpsstraat 6) is eveneens in 1937 gebouwd naar ontwerp van Vervest.
Landgoed De Utrecht ligt ten zuiden van Esbeek. Levensverzekeringsmaatschappij ‘De Utrecht’ begon in 1896 als geldbelegging met een grootscheepse ontginning van de uitgestrekte heidegronden tussen Esbeek en Lage Mierde. Hierop werden vooral bossen aangelegd voor de houtproductie. Ook gaf men stukken grond ter ontginning uit aan boeren. Het centrum vormde de
houtvesterswoning met een opvallende hoge, met leien beklede
brandtoren (Torenlaan 1), die in 1905 verrees naar ontwerp van A.J. Kropholler en J.F. Staal. Aan de oostzijde van dit gebouw ligt een landschappelijke parkaanleg. Op het landgoed werden naar plannen van de Dienst Gebouwen van de Nederlandse Heidemaatschappij eenvoudige
Esbeek, Landgoed De Utrecht, brandtoren (1993)
boerderijen en
landarbeidershuizen gebouwd. Lage Mierdseweg 5-15, een blok van zes bosarbeiderswoningen uit 1909, staat bekend onder de naam ‘de Zes Woningen’. De woningen Vier Winden 1-4 dateren uit omstreeks 1920, evenals de T-boerderij Prins Hendriklaan 4. De forse boerderij ‘'t Anrijt’ (Prins Hendriklaan 2) heeft een meer op de Hollands-Utrechtse boerderijen gelijkende vormgeving met schuur en hooimijt. Het
vakantiehuis en herstellingsoord ‘Rustoord’ (Lage Mierdseweg 17), met bijbehorende beheerderswoning, verrees in 1920-'22 naar ontwerp van J.W. Hanrath. In 1935 kreeg het een nieuwe vleugel. De 18de-eeuwse hekpalen aan weerszijden van de oprijlaan komen van elders.
Het landgoed Oranjebond van Orde (Oranjebond ong.) ligt ten westen van Esbeek. In 1905 werd de Roovertse heide door een vereniging van investeerders aangekocht en bebost in het kader van de werkverschaffing ter bestrijding van sociale onrust. De boswachterswoning ‘Oranjebond van Orde’ (Oranjebond 1), bestaande uit twee haaks geplaatste vleugels, dateert uit 1905 en is ontworpen door A. Verhoeven.
Auteursrechtelijk beschermd