Monumenten in Nederland. Noord-Brabant

Dussen
(gemeente Werkendam)

Dorp bij de (Bergsche) Maas, dat waarschijnlijk tot ontwikkeling kwam vanuit een hoeve van de graaf van Holland. Dussen werd nagenoeg geheel overspoeld tijdens de St.-Elisabethsvloed in 1421. Men heeft het pas in de tweede helft van de 15de eeuw door middel van inpoldering teruggewonnen. Het dorp werd verder nog getroffen door een grote overstroming in 1892 en door oorlogsgeweld in 1944-'45. Na de oorlog werd de Herv. kerk aan de Muilkerk niet meer herbouwd.

Kasteel Dussen (Binnen 1) is een omgracht, grotendeels bakstenen bouwwerk, bestaande uit drie vleugels om een binnenplaats, die aan de noordzijde wordt afgesloten door een toegangspoort tussen twee zware torens. Het oudste kasteel ter plaatse was mogelijk een grote vierkante woontoren uit de eerste helft van de 14de eeuw. In 1387 nam men deze woontoren waarschijnlijk op in de zuidvleugel van een nieuw kasteel, evenals het huidige met een nagenoeg vierkante plattegrond en met de ingang tussen

[p. 140]

Dussen, Kasteel Dussen

twee torens. Dit kasteel werd echter vernield door de St.-Elisabethsvloed van 1421 en pas vijftig jaar later herbouwd. Daarbij brak men het vervallen muurwerk tot boven de kelders weg; alleen aan de ingangszijde bleef tot op grotere hoogte oud muurwerk behouden.

Het door Spaanse troepen tijdens de Tachtigjarige Oorlog zwaar beschadigde kasteel onderging na verkoop in 1608 een ingrijpende verbouwing. De oost- en de zuidvleugel werden met een verdieping verhoogd en kregen aan de kopzijde een trapgevel met duivengaten. Aan het binnenplein verrees tegen beide vleugels een elegante galerij met toscaanse zuilen. Verder herbouwde men het zuidelijke deel van de westvleugel en het onderste gedeelte van de westelijke poorttoren. Boven de ingang verrees een slanke vierkante toren en de zuidgevel kreeg een driezijdige, arkelachtige uitbouw. Omstreeks 1682 werd de westvleugel voltooid en van een galerij voorzien. Toen werden ook de verdiepingen van de vleugels tot boven de galerij uitgebreid. Verder trok men de westelijke poorttoren tot dezelfde hoogte op als de oostelijke. Van 1901 tot 1922 deed het kasteel dienst als klooster; aan de oostzijde werd een kapel aangebouwd, die in 1935, toen het kasteel werd verbouwd tot gemeentehuis, weer werd gesloopt. Bij beschietingen in 1945 stortte de gehele zuidoosthoek in en werden elders grote bressen in de muren geslagen. Bij de restauratie van het kasteel in 1946-'53 heeft men de vierkante toren boven de ingang niet herbouwd.

Boerderijen. Rond het dorp staan de boerderijen vooral langs de dijk naar Almkerk. Goede voorbeelden zijn Dussendijk 29 uit 1759, Korn 26 uit 1767, de Jannahoeve (Hoek 47) uit 1782, Korn 42 uit de 18de of de eerste helft van de 19de eeuw en Muilkerk 28 uit de eerste helft van de 19de eeuw.

Poldermolen. De ‘Noordeveldse molen’ of ‘Nieuwe molen’ (Noordeveldseweg ong.), ten noorden van het dorp, is een wipwatermolen uit 1795 met scheprad.

Hank. In dit ten westen van Dussen gelegen dorp staat de R.K. kerk O.L. Vrouwe Onbevlekt Ontvangen (Kerkstraat), een driebeukige neogotische kruisbasiliek met toren. De kerk werd gebouwd in 1912-'14 naar plannen van J. van Groenendael en in 1947-'48 na oorlogsschade hersteld naar plannen van M. van Beek. Het restant van de toren is toen vervangen door een voorgevel met

Dussen, Kasteel Dussen, plattegrond bel-etage

ingangsportaal. Naar plannen van J. de Jong verrees in 1957 tegen de voorgevel een nieuwe toren. De Zuidhollandse molen (Hellegatsweg), gelegen ten noordoosten van Hank, is een achtkante bovenkruier op bakstenen voet, gebouwd in 1791 ter bemaling van de Zuidhollandsche polder.