Monumenten in Nederland. Utrecht

Nigtevecht
(gemeente Loenen)

Rivierdorp dat omstreeks de 12de eeuw ontstond op de westoever van de Vecht in een enigszins inspringend gedeelte van een grote westwaartse rivierbocht. De kern wordt gevormd door de bebouwing langs de Dorpsstraat, in feite een dijk die parallel met de Vecht loopt. De buitenzijde van de dijk wordt gekenmerkt door een lage, merendeels aaneengesloten en van de Vecht afgekeerde bebouwing, met daartussen enkele steegjes naar het water. Langs de binnenzijde ligt de bebouwing meer verspreid, is ruimer en werd voorzien van voorerven. De Herv. kerk neemt hier een centrale plaats in. Het dorp werd in 1673 door Franse troepen in brand gestoken en grotendeels verwoest; de meeste bebouwing dateert van na dat tijdstip. Buiten de bebouwde kom liggen behalve boerderijen nog enkele buitenplaatsen. De meeste buitenplaatsen zijn echter verdwenen.

Herv. kerk (Dorpsstraat 31). De op een klein kerkhof gelegen bakstenen kerk bestaat uit een westtoren, een eenbeukig schip en een smaller koor met driezijdige sluiting. De kerk werd in 1673 verwoest, waarbij de kap en het bovenste deel van de muren verloren gingen. Bij de herbouw liet men het oorspronkelijke transept weg. De sacristie en het onderste deel van de toren zijn restanten van een 13de-eeuwse kerk. In het torenportaal en de sacristie bevinden zich nog middel-eeuwse

[p. 182]

Nigtevecht, Dorpsgezicht met Herv. kerk

kruisribgewelven. Het laatgotische schip kreeg bij de herbouw korfboogvensters, terwijl de vensters in koor en sacristie hun spitsboogvorm behielden. Op de toren kwam een nieuwe, achtkantige spits, die in 1860 moest wijken voor de huidige vierkante houten opbouw met balustrade en kleine spits. Bij de restauratie van de kerk in 1962-'65 brak men een aan de zuidkant aangebouwd neorenaissanceportaal weg. De zuidingang kreeg zijn oorspronkelijke plaats terug, tegenover de nu dichtgemetselde noordingang. Het houten tongewelf boven koor en schip werd bij de restauratie vernieuwd, evenals de 17de-eeuwse kapconstructie. Verder bracht men de brede nissen onder de vensters in het koor weer in het zicht.

Het meubilair dateert waarschijnlijk van de herbouw in 1675, zoals de houten kansel met een versierde koperen lezenaar, het houten doophek met koperen doopboog (1670) en twee overhuifde herenbanken uit het eind van de 17de eeuw. Deze banken waren van de ambachtsheer en de eigenaren van de belangrijkste buitenplaatsen bij Nigtevecht, Petersburg en Rosendaal. Verder bevat de kerk twee koperen kaarsenkronen, gedateerd 1650 en 1652, twaalf wapenborden uit 1677 en een rouwbord uit 1733.

De dorpsschool (Dorpsstraat 41-43) heeft een gevelsteen die vermeldt dat de eerste steen in 1778 werd gelegd. In 1883 werd het pand vergroot en in de jaren twintig van de 20ste eeuw ingrijpend gerenoveerd.

De pomp (vóór Dorpsstraat 53) is vervaardigd door B.C. Boekholts te Amsterdam. Mevrouw De Pré-Theunissen, de eigenares van het landgoed Zwaanwijck, schonk deze pomp in 1893 aan de gemeente Nigtevecht, ter nagedachtenis van haar man.

Nigtevecht, Herv. kerk, interieur naar het koor

Zwaanwijck (Klompweg 46-72), in 1894-'97 gebouwd in opdracht van mevrouw De Pré-Theunissen, ligt op de plaats van een 18de-eeuws, gelijknamig buitenhuis. Architect H.H. Hagedorn jr. maakte het ontwerp. Achter het toegangshek ligt een in neorenaissance-stijl opgetrokken, rijk gedetailleerd, villaachtig hoofdgebouw. Het pand heeft een onregelmatige plattegrond en op de zuidhoek een toren met terras en balustrade. In het gebouw richtte men omstreeks 1980 appartementen in, evenals in het grote koetshuis rechts ervan en in het tuinmanshuis erachter. In het overwegend in landschapsstijl aangelegde linkerdeel van het terrein zijn nog enkele elementen van de 18de-eeuwse geometrische aanleg zichtbaar. Dicht bij de weg

[p. 183]

Nigtevecht, Buitenplaats Zwaanwijck

bevindt zich nog een van de theekoepels die bij de buitenplaats behoorden: een houten achtkant met tentdak en een met veel snijwerk versierde rechthoekige aanbouw, waarin zich de ingang bevindt. De 18de-eeuwse, gebogen lindenlaan (Klompweg) maakt deel uit van de oorspronkelijke aanleg.

Breevegt (Klompweg 18) is een buitenplaats met een asymmetrische villa op vrije plattegrond, gebouwd omstreeks 1900.

Boerderijen. Langs de Vreelandseweg en de Dorpsstraat-Klompweg liggen karakteristieke boerderijstroken (eenzijdig) met waardevolle 17de-, 18de- en 19de-eeuwse boerderijen. Vechtgelegen (Klompweg 12) en Dorpsstraat 53 zijn langhuisboerderijen uit de 18de eeuw. Oost Kanaaldijk 8, Klompweg 26 en Vreelandseweg 26 zijn dwarshuisboerderijen; de eerste dateert uit de 17de eeuw en de twee laatste uit de 18de eeuw.

De Garstermolen (Vreelandseweg 11) is een achtkantige bovenkruier aan de Vecht. Deze poldermolen verrees na het afbranden van zijn voorganger in 1876. Schutsluizen. Direct aan de westrand van het dorp wordt de Oude Vecht door een kort kanaal verbonden met het Amsterdam-Rijnkanaal (vroeger het Merwedekanaal) uit 1892. Hierin liggen een grote en een kleine schutsluis. De sluizen werden gebouwd vanwege het oorspronkelijke, maar spoedig gewijzigde plan het Merwedekanaal slechts tot Nigtevecht te laten lopen. Het scheepvaartverkeer zou dan verder gaan over de Vecht, die met het oog hierop zou worden verbeterd.

Het voorm. Fort Nigtevegt (Velterslaan bij nr. 1), nabij het Amsterdam-Rijnkanaal, werd in 1889-'93 aangelegd ter verdediging van het Merwedekanaal, de Oude Vecht en enkele sluizen. Aan het aardwerk voegde men in 1903 bomvrije gebouwen toe. Tussen het fort en de genoemde batterij ligt een verbindingswal, tevens inundatiekering. Het voorm. Fort Hinderdam (1673), gelegen op een eilandje in de Vecht ten noordoosten van Nigtevecht, hoorde bij de Hollandse Waterlinie.