Eemnes
Langgerekt dorp in de Eemvallei met boerderijbebouwing langs de noord-zuid lopende Wakkerendijk-Meentweg.
In de 12de eeuw werd vanaf het reeds bestaande dorp Eembrugge, westelijk van de Eem, een dijk aangelegd met aan de noordzijde haaks daarop de Meentdijk. Begrensd door hogere zandgronden aan de zuid- en westzijde ontstond een door middel van cope-ontginningen in cultuur gebracht gebied. Omdat de polder door het dalen van de bodem al spoedig te drassig werd voor akkerbouw, verlegden de boeren hun akkers westwaarts naar de hogere gronden van het Gooi. Toen men dit gebied in 1339 in permanent bruikleen verkreeg van de graaf van Holland volgde vestiging aan de Wakkerendijk. Dit geschiedde het eerst in het noordelijke deel, het latere Eemnes-Buiten. Aan de beter tegen wateroverlast beschermde westzijde van de dijk verschenen op regelmatige afstand boerderijen. Vanwege de strategische ligging ten opzichte van Holland kreeg het dorp in 1352 stadsrechten en begon men met de bouw van de huidige parochiekerk. In 1439 volgde de verhuizing van het zuidelijke deel van Eembrugge. Zuidelijk van Eemnes-Buiten ontstond toen Eemnes-Binnen, dat ook stadsrechten en een parochiekerk kreeg. Bij (het verdwenen) kasteel Ter Eem bleef een restkern van Eembrugge over. De beide ‘steden’ zijn altijd kleine agrarische nederzettingen gebleven en tot één langgerekte lintbebouwing aaneen gegroeid. De kleine dorpskom van Eemnes-Buiten, met fraaie 17de- en 18de-eeuwse boerderijen, heeft inmiddels de status van beschermd dorpsgezicht.
De
Herv. kerk van Eemnes-Buiten
Eemnes, Herv. kerk Eemnes-Buiten
(Kerkstraat 16), oorspronkelijk gewijd aan St. Nicolaas, ligt op een verhoging. Het kloeke, laat-gotische gebouw bestaat uit een forse toren, een eenbeukig schip en een smaller driezijdig gesloten koor. Schip en koor zullen in de 15de eeuw in één bouwcampagne zijn voltooid. De kapelvormige sacristie tegen de noordzijde van het koor moet iets later zijn aangebouwd. Het stenen stergewelf van de voormalige sacristie wordt ondersteund door gebeeldhouwde kraagstenen in de vorm van menselijke figuren. Het portaal tegen de zuidzijde van het schip dateert blijkens het jaartal in het metselwerk uit 1731. Bij de restauratie van de kerk in 1962-'67 zijn de vensters voorzien van bakstenen traceringen.
De kerk bevat belangrijk renaissancemeubilair: een zeskante kansel (1604), waarvan de rijk versierde kuip voorzien is van gegroefde corinthische hoekpilasters, een koorhek met cartouches, hermen en grotesken (1618), een doophek met fijn bewerkt fries en koperen doopbogen (1649), een Tien Gebodenbord (1607) en een bord met de Twaalf Geloofsartikelen (1612). Ook de banken aan weerszijden van de dooptuin zijn 17de-eeuws. Voorts staan er twee 18de-eeuwse herenbanken en een bankje waarvan de voorzijde is voorzien van laat-gotisch paneelwerk. In het koor bevinden zich twee gebeeldhouwde zerken uit 1737 en 1812, van ambachtsheren van Eemnes, de oudste met een bijbehorend houten wapenbord.
De
toren, in 1521 opgetrokken, heeft drie geledingen en een vrij korte achtkante
Eemnes, Herv. kerk Eemnes-Binnen
spits. Hij behoort tot de grotere dorpstorens in de provincie Utrecht en is geïnspireerd op de Utrechtse Domtoren. In de rijke uitvoering, waarbij naast baksteen veelvuldig natuursteen is toegepast, vertoont de toren overeenkomst met die van Amerongen. Evenals bij de kerktorens in Amerongen en Soest is hij aan weerszijden voorzien van smalle, aangebouwde torens. De noordelijke is een traptoren, de zuidelijke bevat op de begane grond een doopkapel met stenen gewelf. Daarboven bevinden zich twee ruimten waarvan de functie onbekend is. In het metselwerk van de, voor het overige vlakke, eerste geleding zijn ruitpatronen zichtbaar. De tweede en derde geleding hebben aan alle zijden geprofileerde nissen met natuurstenen tracering. Verder is het muurwerk voorzien van speklagen en sierpatronen, zoals keperverbanden en rollagen. Aan de oostkant is voor het uurwerk een ronde nis uitgespaard; de wijzerplaat dateert uit 1837. De toren is in 1953-'57 gerestaureerd.
De Herv. kerk van Eemnes-Binnen (Wakkerendijk 49), oorspronkelijk gewijd aan St. Petrus, ligt buitendijks op een terp direct aan de dijk. De laat-gotische kerk brandde in 1921, met uitzondering van de toren, geheel uit en werd daarna hersteld. Het opgaande muurwerk is grotendeels behouden gebleven en bij de herbouw opnieuw gebruikt.
De kerk bestaat uit een vijfzijdig gesloten 15de-eeuws koor en een mogelijk contemporain of iets jonger eenbeukig schip. Het koor is deels als bergruimte en deels
Auteursrechtelijk beschermd
