Ada, gravin van Holland en Zeeland

[p. *4v]

Voorrede.

De byzondere omstandigheden in de gebeurtenis der gravinne Ada, die my duister voorkwamen toen ik dit treurspel dichtte, vond ik sedert veel opgehelderd door den schryver der Vaderlandsche Historie, waarom ik, myn werk daaraan toetsende, noodig heb geoordeeld vele verbeteringen te maken. De zulken, die in de tooneelpoëzy ervaren zyn, zullen eenige poëtische vryheden, die de geschiedenis betreffen, en by die verbeteringen niet zyn uitgemonsterd, onder myne kunstfeiten niet tellen. Om voor te komen dat echter iemant, onkundig van de noodzakelyke voorrechten der tooneelpoëzye, maar in onze Nederlandsche gebeurtenissen bedreven, zich te onrecht aan myne behandeling stoote; acht ik het niet ondienstig iets tot myne verdediging by te brengen.

De grootste tooneeldichters hebben, om hunne oogmerken te bereiken, onbeschroomd van die poëtische voorrechten gebruik gemaakt, in het verschikken der zaken en veranderen der omstandigheden hunner onderwerpen. Zy zyn daartoe gewettigd door de reden en door de ervarenis, de eenige uitvinderessen der gelukkige tooneelregelen. De ervarenis onderwyst hoe men kan, en de reden leert hoe men op eene betamelyke wyze moet behagen. Hierdoor word een vermaak, dat by

[p. *5r]

velen door misbruik in verachting is, niet alleen eene oorbare, maar ook eene nutte uitspanning, waardoor men, onder het roeren der driften, den aanschouwer edelmoedige neigingen spelende inboezemt. De kunstregels, dat heilzaam oogmerk bedoelende, zyn in groote menigte. Wat onderwerp is dan tot een treurspel bekwaam, indien men te werk gaat als een getrouw historieschryver? Deze heeft andere inzigten dan een dichter. Men zou de schoonste onderwerpen, waaruit de nutste leere is te trekken, niet met eenen goeden uitslag ten tooneele kunnen voeren, indien men in een treurspel verbonden ware aan de juiste orde der tyden, en aan elke omstandigheid.

Het is my bekend, dat men de poëtische vryheden niet te verre mag uitbreiden. Adelheide en Willem mogen wel als grootmoedigen, maar niet zonder staatzucht, en Ada moet als eene ongelukkige voorgesteld worden. De begeerte van den grave Diederik om voor zyne dood zich met zynen broeder te verzoenen, zyn laatste wil ten opzigte van het voogdyschap, de vreemde toeleg der moeder, de misslag der misleide dochter, de baatzuchtige bystand des Utrechtschen bisschops, de ingewikkelde hulp van deszelfs leenman Gysbrecht van Amstel, de tegenstand veler misnoegde edelen, en eindelyk de uitslag der bloedige tweespalt tusschen Willem en Lodewyk; alle die bekende waarheden zyn, gelyk ik my durf vleijen, door geene tegenstrydige byverdichtselen in dit tooneelstuk misvormd. Myne genomen vryheden,

[p. *5v]

die de historie betreffen, en niet zyn uitgemonsterd, bestaan wel in de verschikking van sommige zaken, maar, zo verre my bekend is, in geene verandering, dan ten aanzien van eenige omstandigheden, waarvan de voornaamste deelen dezer geschiedenisse niet afhangen.

Ik oordeel hier genoeg bygebragt te hebben tot verdediging en bepaling der poëtische voorrechten. Men zal my toestaan, dat ze niet zyn te verwerpen, indien ze, zonder de wezendlyke deelen eener bekende gebeurtenisse aan te tasten, een leerzaam vermaak bedoelen. Alle dichters hebben zich dat oogmerk niet voorgestelt: men ziet in vele tooneelstukken, de ondeugden geblanket; valsche eer, onverzadelyke staatzucht, onverzoenlyke haat, en bloedige wraak, komen daarin voor als ware heldendeugden: men roert de driften; men koestert de kwade neigingen; de dichter behaagt; en de tooneelpoëzy word gelasterd, door velen die hare echte-schoonheden niet kennen. Ik heb getracht die klippen te vermyden.

Uit welgestelde treurspelen behoort men altoos te leeren ‘Dat iemant, boven anderen in staat uitmuntende, niet boven zynen pligt is verheven; maar dat men, dien verzuimende, zyne wezendlyke belangen verwaarloost.’ Dit vloeit uit het onderwerp van myn treurspel; dit ziet men in de ongelukkige Ada, schoon eer een teder medelyden, dan eene gestrenge berisping verdienende; dit ziet men in de staat-

[p. *6r]

zuchtige Adelheide. Uit de rampen, door misslagen veroorzaakt, zyn heilzame leeringen te trekken, en bovenal wanneer men deel neemt in de belangen der genen die de misslagen begaan. Om tot dat einde de vorstelyke weduw niet te schuldig voor te stellen, vertoont men hier de hatelykheid van haren toeleg inzonderheid in het gedrag des bisschops van Utrecht, aan wien den aanschouwer minder is gelegen dan aan de moeder van Ada.

Deze bisschop was Diederik Vander Are. Ik heb, in de lyst der personaadjen en elders, zynen voornaam achterwege gelaten, opdat men dezen Diederik niet verwarre met den Hollandschen grave Diederik, in dit tooneelstuk dikwyls genoemd. Het graafschap Oostergo en Westergo, het voornaamste gedeelte van ons Vriesland uitmakende, noem ik Oostvriesland, dewyl hetzelve, ten tyde der gebeurtenisse van dit treurspel, in 't gemeen onder dezen naam was bekend.