Brieven (2 delen)

Aan zijn Zoon Willem³⁾.

134. Wildenborch den 29 Novbr. 1828:

‘Dientje heeft de “Fantaisie van Karr” geheel voor u afgeschreven; wordt er nu aan Muziek te Breda gedaan, zo kan ik het Rolletje overzenden’.....

3) Willem Constantijn Arnold, geb. 19 Dec. 1812. Hij ging naar de juist opgerichte Milit. Academie te Breda, werd luit. der Artillerie, later Referendaris bij het dept. van Binnenl. Zaken, van Financiën, van Waterstaat en ten slotte Hoofddirecteur van de Rijkstelegraaf. Van Willem zijn 62 brieven bewaard.

[p. 85]

‘Brants heeft voor Caroline een Piano gekocht, waarin de Zangbodem - zo ik begrijp - gedeeltelijk koper is, en de dubbele snaren met één ijzeren stift om een koperen pennetje worden omgehaald; dus [volgt een teekeningj. Dit spaart werk bij 't stellen; maar als zulk een snaar springt, is de noot lam. Op de gewone wijs bespannen, heeft een Piano altoos twee kansen om te gang te blijven! - Ik verlang om het stuk zelf te zien! De toon moet zeer schoon zijn’.....

Veel mededeelingen over ontginningen.

‘Nog eens, lieve Willem, vaarwel! - Wees vlijtig, en gehoorzaam uwe superieuren punktelijk - dit is de ziel van uw metier en de ware weg tot uwe bevordering. God zij met u.

Uw liefhebbende Vader’.

135. Wildenborch den 24 Febr. 1829:

Staring vertelt dat hij een rekest¹⁾ gezonden heeft, maar Willem moet er over zwijgen.

‘Het kwam te pas, dat ik in het adres zeide, dat gij, in het door u gekozen vak - of dos noods Artillerie - gaarne een Vaderland zoudt hebben gediend, voor hetwelk uw Grootvader en vijf Oudooms den Degen hadden gedragen, en een moederlijke Oom, onder Zijn Majesteits (toen Erfprins) bevel, als officier der Artillerie, staande, op het bed van eer gevallen was.

Die Oudooms waren de Schoutbijnacht Staring, de Commandeur Christiaan VerHuell (voormaals 2^de Kapt. ter Zee); de Pair Carel VerHuell (voorm. Luiten. ter Zee); de Russische Generaal Majoor Maurits VerHuell (voorm. Kapitein bij de Genie); Joost VerHuell (voorm. Luiten. ter Zee) en eindelijk Carel v.d. Muelen, als Luiten. bij de Artillerie bij Bommel gesneuveld, toen de Franschen in 't land kwamen.’²⁾ St. is met de arbeiders druk bezig.

1) 23 Febr. 1829 aan Prins Frederik verzonden; Staring wijst vrij scherp op het onbillijke dat z'n zoon bij de Infanterie is geplaatst, hoewel hij recht had op een plaats bij Genie of Artillerie.

2) Zie den geslachtsboom der VerHeull's.

136. Wildenborch 14 April 1829:

‘Wij hebben het thans ten uiterste druk met ons plantsoen in den grond te brengen; op den Dijk om den Molenboezem worden ook 4000 kleine eikenstekken geplant. Den nieuwen weg, buiten Bloeminks Hek op het Kasteel aanlopende, heeft de kleine Jan met Beuken beplant. Het Bremzaad bij Evert is óók in den grond. Het geploegde veld was door de vorst heel murw en bekwaam tot zaaien gemaakt’.....

[p. 86]

137. Wildenborch den 26 Novbr. 1829:

Het tweede deel van Waverley¹⁾, dat Willem gelezen heeft, kan men niet vinden.

‘Ik heb het zeer druk met schriftelijk batailleeren, over de Verponding, waarvan de aanslag voor Lochem, ten gevolge der opmeting en taxatie, nu is rondgezonden.’

‘De Diepegge is gemaakt’.... ‘Wordt nu de zaak slechts aan wèelgezinde menschen opgedragen! Gij houdt dit artikel geheel voor u!’....

‘Het plaatje voor mijn' Hertog Arnoud²⁾ is, in den Almanak voor het Schoone en Goede, vrij wel uitgevallen; maar de Non is te jong en haar voorhoofd te ongesluierd - speciaal zijn haar handen die van een jong poezel Meisjen - die van den, ruim zestigjarigen, Hertog passen ook in genen dele bij zijn oud mans, zeer goed hoofd. Een slapende hond in 't prentje heeft ook wel iets van een Meerzwijntje met een krulstaart.

Muzenalmanakken zijn ons nog niet geworden. In de Nederlandsche komen dit jaar - zoals ik u, meen ik, heb gezegd, geen plaatjes die betrekking tot den text hebben’....

1) De bekende historische novelle van W. Scott (1814).

2) Hertog Arnoud in den Kerker (Alm. v. 't Sch. en G. 1830 en bundel 1836, I, blz. 85).

138. Wildenborch den 21 Jan. 1830:

In Zutphen wordt gedineerd en ‘gecomedied.’

‘Dit is wat anders te zeggen, dan hier, in ons Klooster te huizen! - zèèr gesteld zouden wij toch geen van allen wezen, op die beweging, bij dìt winterweer. Haard en kachel zijn nu wel het beste gezelschap, en daarbij de huiselijke kring, waarin nu ook hier de kleine Louise³⁾ behoort, die altoos even te vreden en onzer aller lieveling is.’

....‘N.B. Ik heb in 't Handelsblad gelezen, dat de Atlantische en Stille zee beide even hoog tegen de Landengte van Panama staan. Kans te meer om daar eens een goede communicatie te maken.’

3) Dochtertje van Dr. A. Brants en Caroline Staring.

139. Wildenborch den 29 Maart 1830:

‘Zèlf studeert Dientje met Adèle getrouw in het Engels.’ Staring vindt het goed dat de Courrier des Pays-Bas⁴⁾ op de Academie verboden is, het is een oproerkraaiend blad vol onbeschaamde leugens, het wil de Natie van den Koning vervreemden en een fransche overheersching voorbereiden.

4) De Potter was een der redacteurs (zie Blok VII, blz. 523).

[p. 87]

‘De Heer Wap¹⁾ zal u, hoop ik, niet veel met het politieke van onze Geschiedenis ophouden - er mogt bij hem ongemerkt iets van de wijs van zien van Bilderdijk en den Adv. v.d. Kemp²⁾ insluipen, en het een en ander opgekrabbeld worden dat beter in het stof der vergetelheid blijft liggen!’...

1) Van 1828 tot 1840 leeraar in Ned. Gesch. en Aardrijksk. aan de Militaire Academie (zie blz. 75).

2) 1799-1861, hij woonde in den Haag, in 1828 schreef hij: “Het gedrag van Prins Maurits van Oranje omtrent de Remonstranten verdedigd enz.”

140. Wildenborch den 10 Mei '30:

.....‘Zie daar een kleine Wildenborchsche Courant’....

‘Laatst zag ik in een Courant dat er te Breda een Muziekmagazijn is waarin men Pianoos en ook Melodions en Aeolodicons kon krijgen. - De twee laatstgenoemde Instrumenten geloof ik niet dat gij kent. Zoudt gij daar, bij gelegenheid, niet eens heen gaan? Gij zoudt dan naar de prijs van een Aeolodicon kunnen vragen - mijn beurs is te plat om er een te kunnen kopen, maar ik wenschte toch wel te weten wat thans zulk een Instrument kost’.....

141. Wildenborch den 8 Febr. 1832:³⁾

Van de inundatie om Bergen op Zoom zegt Staring: ‘En het was ook goed, aan onze eigen Noord-Brabanders daarvan blijk te geven, ten einde geen gedachte van een mogelijke verbroedering met de Liberteitsmannen bij hen te laten opkomen.’ Hij hoopt dat nu maar spoedig alles afgeloopen zal zijn. ‘Adèle vertelde mij, dat men te Deventer, in de Bibliotheek van 't Athenaeum - of liever in die van 't aaloude Gymnasium - een welbewaard latijnsch schoolboek (een Donaat), had gevonden, behorende tot de eerste Drukken van Lourens Koster. Men achtte de vondst zo kostbaar, dat men het boek niet alleen heeft willen laten reizen, maar iemand met hetzelve naar Amsterdam heeft gezonden - vermoedelijk om het aan den Heer de Koning⁴⁾ (de groote Handhaver van Kosters eer) mede te delen. Hoe heerlijk zoude het zijn, als eens dit boek - na zo langen tijd - de waarheid onwedersprekelijk aan het licht bragt’... ‘Men wil gisteren een Oojevaar... hebben gezien.’

3) Willem lag eerst in Brabant, later in Nijmegen.

4) Deze schreef een werk over L.J. Koster (zie blz. 64).

142. Wildenborch den 8 April 1832:

Het spijt Staring dat de muziek zoo weinig beoefend wordt. ‘Gelukkig,

[p. 88]

dat u het doorbreeuwen van Peregrine Pickle¹⁾ nog een tijdkorting heeft kunnen verschaffen’... De verdieping van de haven van B.^o/Z. interesseert hem.

Hij hoopt op een eerlijken vrede.

‘Sloegen zich Franschen en Engelschen maar onder elkander dood, dat zou' de Belgische zaken, en andere even zeer, nog het spoedigst tot rust brengen. Wij willen dan daarvan het beste hopen’....

1) Het bekende boek van Smollett.

143. Wildenborch den 13 Novbr. 1832:

Staring schrijft over ‘den beestachtigen aanval van Engeland en Frankrijk’. Pruisen zoekt weer voordeel voor zichzelf.

Hij geeft plannen om het beleg van de Citadel te bemoeilijken.

‘De goede God doe het aanvangen van dezen schandelijken strijd op den kop van die eerloze Belgen en hunne helpers terugvallen!’.... Hij hoopt op een storm, die de blokkeerende schepen verjaagt. Er kan veel onvoorziens gebeuren.

‘Dientje is met Constance in de Slagterij verdiept’....

‘Als gij weêr schrijft, lieve Willem, zo ontvange uwe Moeder een afzonderlijke groet in uwen Brief. Dit behoort àltòòs zo te zijn - Uw Moeder kan niet onder alle menschen begrepen worden. Vaarwel, mijn beste Willem! God zij mèt u - en met ons Vaderland.

Uw liefhebbende Vader’.

144. Wildenborch den 18 Decbr. 1832:

‘Ik voeg enige regels bij de Courant van Dientjen, om u, voor mijzelven en uwe lieve Moeder, te zeggen: dat wij het jaar, weder door den Goeden God bij uw leven gevoegd, met dankbaarheid aan hem herdenken; daar u hetzelve op die baan gebragt heeft, waarop gij wenschtet verplaatst te worden’...

Staring hoopt op vrede. De Citadel zal wel genomen worden; hij zou den Scheldedijk willen laten doorsteken.

145. Wildenborch den 1 Mei 1834:

‘Ik heb voor enige dagen²⁾ een conferentie gehad, te Zutphen, met den Inspecteur van den Waterstaat, die de Proef met de Diepegge heeft genomen. Na het bevondene, bij die proef, in alle zijne omstandigheden te hebben gehoord, ben ik overtuigd geworden: dat met soortgelijken arbeid, als het werken op den grond, door werktuigen van geen groter geweld, op onze

2) 28 April 1834. (zie brief 395 en bundel 1837, IV, blz. 167).

[p. 89]

Rivieren, waar zand het gewone beletsel is, niet anders dan met besteding van zulke hooglopende kosten kan worden gekrabbeld, dat men dusdanig eene operatie niet màg aanraden’....

146. Wildenborch den 22 Julij 37:¹⁾

‘Apropos. Gij moet ons wat weten te verhalen van die raadselachtige vertelling, door den Heer Kamp in den Letterbode gezet: van een wagen (in Duitschland) die, zo het schijnt, door de kracht die in de waterpers werkt zal gedreven worden²⁾.

Ging dàt aan, zo was er dunkt mij reeds lang meer burengerucht van gehoord - want dan wierd ons de waereld te klein’....

‘P.S. Ik zie het artikel van den Gids³⁾ te hebben vergeten! De gunstige Recensie in denzelven heb ik niet zonder genoegen gelezen omdat de beoordeeling met redengeving bekleed is - en ik den schrijver niet ken, noch enige aanleiding hoegenaamd tot zijne artikels heb gegeven - Moge zijn aanprijzing van de leer van Horatius: dat men op verzen negen jaren lang moet drukken voor geen dove oren zijn gepreekt!’

1) Willem was nu aangesteld als leeraar aan de Milit. Academie.

2) Alg. Konst- en Letterbode 1837 I, blz. 489, mededeeling van den 1^sten Luit.-Ingenieur W.F. Camp.

3) De bekende critiek van Potgieter.

147. Wildenborch den 1 Febr. 1838:

‘Uwe Schets van den Wildenb. was mij ook zeer welkom. Zij bewijst dat er iets goeds van te maken is - maar wij mogen de twee voorste poorten der oude Majesteit niet opofferen aan het oogmerk om het Kasteel digter bij te brengen.’

De gracht zal mogelijk moeten verbreed worden.

‘Als gij te zomer hier komt willen wij over het stuk een breden raad beleggen.’

Hij heeft de arbeiders den heelen winter werk kunnen geven.

148. Wildenborch den 29 Maart 1838:

Willem heeft door zijn examen den Haag nu eens kunnen zien.

‘Ik bezat Hoffhams Proeve eener Theor. d. Nederd. Poëz.⁴⁾. Uw Brief heeft mij het Boek weer doen opschommelen; 't is inderdaad vol geest, bewijzen van belezenheid, en satyre, die nòg applikabel genoeg is! - De bestelde Geel⁵⁾ wordt met smarte door mij gewacht’....

4) 1788.

5) Onderzoek en Phantasie (1838).

[p. 90]

149. Wildenborch den 25 Mei 1838:

‘Voor uwe zeer duidelijke beschrijving van de IJzerbaan¹⁾ ben ik u regt dankbaar. Als boomplanter zag ik met groot genoegen dat er zoveel Hout aan onze Baan zal verbruikt worden!’

Van ‘Onderzoek en Phantasie’ zegt Staring: ‘Dat de schrijver tevens geleerd, verstandig en geestig is blijkt door 't gehele boek, maar hij komt mij voor te lang op de zaken te drukken; - misschien is dit veroorzaakt door het gebruik dat hij van sommige opstellen tot vervulling van een spreekbeurt wilde maken. Wie mij zo gunstig in den Gids heeft gerecenseerd intrigeert mij niet weinig te weten. In N^r. 5 van het Maandwerk heb ik de Tentoonstelling van Schilderijen²⁾ zeer aardig gevonden. Ik zie met verlangen den nieuwen Druk van Leeghwaters Haarlemmermeerboek³⁾ te gemoet. Ik ken dat Boek uit mijn kindsheid en heb het nooit meester kunnen worden’....

Staring vertelt het een en ander van een nieuwe uitvinding betreffende den luchtballon.

1) Willem beschreef de spoorbaan bij Haarlem.

2) Van Beets (opgenomen in de Camera Obscura).

3) Zie ook Kalff V, blz. 31. Het werd in 1838 onder toezicht van Mr. W.J.C. van Hasselt herdrukt.

150. Wildenborch den 11 Novbr. '38:

‘Het spijt mij dat Profess. L. zich tegen den Gids⁴⁾ heeft geweerd, schoon deze hem inderdaad, mijnes inzien niet wel en op meer dan ééne plaats wat uit de hoogte behandeld heeft. Wat, dunkt mij, de gerecenseerde had moeten doen - zo hij niet geheel zwijgen wilde - was het standpunt aangeven, waaruit men zijn werk had te beschouwen’....

‘Uwe Barlabansche Klokkenluiderij⁵⁾ bij het Ginneken is inderdaad aardig omdat zij zo veel overeenkomst heeft met de Lochemsche traditie.’

In 't Bouwhuis zijn veranderingen gebracht en in 't Kranengoor huizen gebouwd. ‘Ik hoop dat uw Bredaasch Zangkoor in orde zal zijn gekomen.’

4) In de Letterbode, een brief aan de Gidsredactie van Prof. Lulofs over een recensie op Blair's Lessen over de Redekunst (1838, blz. 290).

5) Willem schreef dat in Ginneken de duivel ongewijde klokken in de Mark zou hebben geworpen op Kerstnacht. (Duivelskolk bij Lochem en Staring's “Jaromir te Lochem.”)

151. Wildenborch den 10 Febr. 1839:

Staring stuurt op Willems verzoek twee deelen van Eschenburg's vertaalden Shakespeare⁶⁾. ‘Ik gaf er wat om, dat ik het eerste Toneel van't vierde Bedrijf van den Zomernachtsdroom eens goed kon' zien vertonen!’

6) Shakespeare's Theatralische Werke übersetzt von J.J. Eschenburg (Zürich 1775-84).

[p. 91]

Leopold ‘zit nu in een welverdiende hel. Qu'alloit il faire dans cette galère¹⁾. Ook zij aan Louis Philippe zijne verknijping gegund!’....

1) Deze uitdrukking komt veel bij Potgieter voor (ontleend aan Molière's ‘Fourberies de Scapin’. Act 2, Scène 11).

152. Wildenborch den 9 Mei 1839:

Op ten Noort, Staring's oude vriend heeft Willem een Obligatie van f1000 vermaakt; deze krijgt er nu de rente al van door de goedheid van de weduwe. Staring, Brants en Constance gaan naar Arnhem voor de ‘Landbouws-vergadering’. Constance gaat bij Böthlingk logeeren. ‘Mijn plan was om bij dien uitstap ook den Hemelschen Berg²⁾ en Hoeklum te bezoeken. Ondertuschen ziet mijn schildpaddennatúúr geweldig tegen deze pelgrimaadje op!’....

Hoe staat het met de Brabantsche inundaties?

2) Hier woonde Mr. C.P.E. Robidé v.d. Aa.

153. Wildenborch den 5 Novbr. 1839:

‘De Tekenaar Christ heeft mij, tot gedachtenis van zijn verblijf alhier, een Tekening van het Huis gezonden, waarop ook het Bouwhuis staat - zò zal het evenwel niet in het werk van den Heer v.d. Aa³⁾ komen, daar de stal zal weggelaten zijn’....

....‘In de volgende Aflevering van het Aloude Nederland zal nu de Wildenb. tevens met Hackfort verschijnen’....

3) Zie de brieven aan Robidé v.d. Aa (brief 251).

154. Wildenborch den 31 Decbr. 1839:

Voor Jan Brants heeft Staring het Overlaar, n.l. een paar Boerenplaatsen, gekocht. ‘De ligging tuschen den Zwieperberg en de Berkel moet voor Overlaar⁴⁾ gunstig zijn. Ik ben dien kant uit in geen veertig jaar geweest’....

‘De crisis tusschen 't Gouvernement en de St. Gen. vlei ik mij dat tot iets goeds kan leiden.... doch ingekrompen moet er worden, en àlsdan onze onwedersprekelijk toenemende welvaart, en vrede! daar bij komt ziet men op een' helderen horizon.’....

4) Jan Brants, zoon van J. Brants en Mathilde Staring, heet wel Brants van het Rijsselt en Overlaar.

155. Wildenborch den 4 Febr. 1840:

De Berkel staat weer heel hoog.

‘Onze Heintje namelijk vertrekt met Mei naar Arnhem, waar zij meer

[p. 92]

Loon kan krijgen en onze Johan verdwijnt ik weet niet wààr heen, omdat hij niet wil dat een Boer een vracht naar Zutphen vaart, terwijl hij hier moet blijven om mest naar 't land te brengen, enz.’

Winand is in Zutfen en komt nu en dan te paard over.

‘Wanneer ik de onzekerheden nadenk die hij¹⁾ telkens bij de Schrijvers heeft gevonden, ter zake van zo veel punten in kortst gebeurde zaken, dan verwonder ik mij te minder over de afwijkingen van Pontanus en Slichtenhorst in de Geldersche Historie van Nijhoff, die ik tegenwoordig weer lees, terwijl ik het zeer beklaag dat zij niet begint aan het begin, al is het ook dat de gesch. van Gelderl. door van Spaen begonnen kan geacht worden in dat ontbrekende te voorzien.’

Ook St. vindt dat de bezuinigingen van boven af moeten beginnen.

‘Daar klinkt het “Belieft mijnheer te eten” en ik moet afbreken!’

1) Neef Ernst Sels, die bezig is over Napoleon te schrijven (Bijdragen tot de Krijgsgeschiedenis van Napoleon Bonaparte. 1839-42).

156. Wildenborch den 15 April 1840:

Staring is vol van den aanleg van een Grindweg van Zutfen op Goor.

‘Wij hebben hier nog niet in de Camera Obscura kunnen kijken, maar het Boek zal waarschijn[lijk] voor een Zutphensch Leesgezelschap ontboden worden’....

‘Onlangs lazen wij den Capitaine Pamfile van Dumas. De eerste helft is geestig maar de rest is broodschrijverij. Dat er een Schildpad in't boek voorkomt, die in de marais de la Hollande gevangen is moet men den franschman niet kwalijk nemen. Wij lazen iets meer solide in Ellen Percy, een Meisje dat haar hoogmoed en behaagzucht zuur moet boeten eer zij van haar verkeerdheid teregt komt.

De Schrijver van den Durchflug²⁾ meen ik mij duidelijk te kunnen herinneren dat wijlen Strick van Linschoten was, met wien ik te Göttingen studeerde. Hij wist van alles wat maar was zeer oppervlakkig en woelziek. Was zijne opvoeding goed geweest dan had er misschien iets wezenlijks uit kunnen groeien. Nu was het niets, door den eeuwigen prikkel gedreven om iets te willen zijn.’....

2) Willem had gevraagd wie de schrijver v.d. Durchflug was, n.l. Vertraute Briefe während eines Durchflugs durch einem Theil der Nördl. prov. des Königr. der Niederl. 1818’ (3 dln.). Zijn pseudoniem is Eleutherophilus. Het was P.H. Ad. J. Strick v. Linschoten † 1819; van 1808 woonde deze in Duitschland, hij was republikeinsch gezind (zie Blok VII, blz. 521).